گردو نام گونه اي درخت است كه در سراسر جهان به خاطر ميوه و چوبش معروف است. گردوي ايراني يكي از 17 جنس ( در دانشنامه آمريكانا 20 جنس آورده است) اين گونه و مهمترين آنهاست. گردوي بومي دنياي قديم ،گردوي ايراني/ فارسي يكي از مهمترين درختان گردوي مناطق معتدله است. چوبهاي دكوري بسيار عالي از آن به دست مي آيد.

پيشينه كشت اين گونه ، آنقدر قديمي است كه خاستگاه آن ناشناخته مانده است. بلنداي آن به بيش از30 و قطر تنه اش به 8/1 متر مي رسد. از مهمترين سخت چوبهاست و عمرش به چند صد سال مي رسد. ميوه گردو درون پوسته اي سخت با ضخامت متفاوت قرار دارد.

برگها مركبند و پوست آنها به رنگ روشن تا سفيد و در درختان جوان بسيار نرم و هموار است ولي با گذشت عمر خاكستري و تركدار مي شود.

خاستگاه اين درخت معلوم نيست ؛ هرچند كه عده اي معتقدند خاستگاه آن ايران و آسياي صغير است. درخت گردو را در اكثر نقاط ايران به ويژه نقاط كوهستاني و كوهپايه اي مي توان يافت.بهترين آب و هوا براي درخت گردو آب و هواي نيمه سرد و مرطوب و كم باران است. در سارسر ايران و از جمله خراسان ، به ويژه در دره هاي كوهستاني اين درخت پراكنده است .

هر چه از شمال خراسان به سمت جنوب پيش برويم رويش گردو به سوي كوهپايه هاي با ارتفاع بيشتر گسترش مي يابد. ارتفاع و شرايط اقليمي نقش مهمي در رشد اين درخت و مرغوبيت محصول آن دارد. در خراسان اين درخت حداكثر تا ارتفاع 2100 متري و در موارد بسيار استثنائي تا ارتفاع 2300 متري به شرط واقع نشدن در مسير باد رشد مي كند.

هرچه ارتفاع بيشتر باشد ؛ مغز گردو سفيدتر و مرغوب تر مي شود. مغز گردوي واقع در ارتفاعات پست ، تيره و در نتيجه كم ارزشتر از مغز گردوي واقع در ارتفاعات بلند است . اگر يگ دره ي كوهستاني ؛ مثلاً دره سررود واقع در كلات نادري را در نظر بگيريم از آبادي خواجه مراد ( 650 متري ) به طرف پايين كه هوا گرم است ، درخت گردو نمي رويد و اگر هم تك درختهايي باشد محصول آن مرغوب نيست . از اين آبادي و يا در حقيقت از اين ارتفاع (650 متري) به بالا درخت گردو وجود دارد و در مسير دره هر چه به طرف بالا تر حركت كنيم محصول گردو مرغوب تر مي شود . در آبادب باغكند در ارتفاع 1700 متر درخت گردو بسيار زياد و محصول آن نيز بسيار مرغوب است . در آبادي برده با ارتفاع 1870 متر باغات گردو خيلي كم است و در آبادي آبكمه با ارتفاع 2090 متري درخت گردو اصلاً وجود ندارد.

عوامل اقليمي نقش موثري در رشد درخت گردو دارند. گاه يم عامل اقليمي باعث مي شود كه در دو آبادي تقريباً هم ارتفاع ؛ در يكي گردو باشد و در يكي اصلاً نباشد يا بسيار كم وجود داشته باشد . مثلاًدر سرچشمه هاي رودخانه اترك در آبادي عمارت با ارتفاع 1700 متر درخت گردو بسيار كم است . يكي از دلايل عمده كمي درخت گردو در اين روستا جهت وزش باد است ، كه مانع مهمي در رشد درخت و عامل عمده سرمازدگي نهال در زمستان است. اما در دره يدك (سرچشمه ديگر اترك) با ارتفاع 1760 متر درخت گردو بسيار زياد است و محصول آن نيز بسيار مرغوب است؛ زيرا جهت اين دره به گونه اي است كه وزش باد نمي تواند مانع رشد نهال گردو باشد.

اسامي درخت :

اسم درخت و ميوه آن در مناطق مختلف خراسان با آواهاي گوناگون خوانده مي شود . در بيشتر نقاط خراسان درخت و محصول آن را گردو مي نامند. اما در گيفان آن را جز(jes ) ، در گلمكان جَوز ( jaws)و در مهويد جوز(jows )مي نامند . در حقيقت مهمترين اسامي اين درخت در خراسان گردو و جوز است.

كاشت:

كاشت دستي: گردو را ابتدا در خزانه مي كارند . براي اين كار ابتدا قطعه زمين مناسبي را در باغ انتخاب مي كنند ، حدود 100تا 150 گردوي بسيار خوب را از ميان گردوها دستچين كرده و آنها را زير خاك مي كنند ( مثل روستاي فريزي ) در برخي روستاها ابتدا گردو را خيس كرده و سپس آنها را به اندازه 4 انگشت زير خاك مي كنند.(مثل روستاي گيفان)

نهال تا 3 سال در خزانه مي ماند . سال سوم ارتفاع نهال ها به 5/1 متر مي رسد . در اين موقع نهال را با ريشه و خاك از جاي در مي آورند. ريشه را در داخل گوني مرطوب مي پيچند تا از گزند در امان بماند و آن را به محل اصلي كاشت درخت حمل مي كنند .

كاشت طبيعي: گردو هاي خودروي بسياري در طبيعت وجود دارد. در خراسان به كاشت خودرو (كلاغ كشت) مي گويند . كلاغها گردوهاي رسيده را كه معمولاً درشت ترين آنها نيز هستند؛ براي خوردن انتخاب مي كنند. تعدادي را مي خورند و تعدادي را در جاهايي دور از چشم و دسترس زير خاك پنهان مي كنند . همين كار باعث مي شود گردو رشد كند و نهال آن تبديل به درختي تناور شود.