يکي از مسايل مهمي که مراجعه کنندگان به مراجع قضايي باآن مواجه اند،نحوه محاسبه ديه است. معمولا ًدر دادگاه ها ديه بر مبناي شتر يا در صدي از ديه کامل محاسبه مي شود وبه همان شکل در راي قاضي آورده مي شود.پرواضح است که در اين حالت دو طرف دعوا به مقدار ريالي ديه نمي توانند پي ببرند وناچار در مقام پرس وجو دراين مورد بر مي آيند. از طرف ديگر در هنگام محاسبه ديه،اصطلاحاتي مانند آرش، داميه،هاشمه و.... درآراي صادره به چشم مي خورد که طبعا ً بسياري از شهروندان با آنها آشنانيستند.براي اطلاع خوانندگان گرامي،به خصوص اشخاصي که به دستگاه قضايي مراجعه مي کنند،دراين مختصر به نحوه محاسبه ديه مي پردازيم.

ديه وآرش:

ديه:مالي است که مجرم به خاطر ارتکاب به جرمي که منجر به آسيب بدني يا مرگ ديگري مي شود،به شخص او يا صاحب خون (ورثه اش)مي پردازد.در شرع مقدس براي بيشتر اعضاي بدن ديهدر نظر گرفته شده است.

آرش:اگر در مورد عضوي ديه معين نشده باشد،قاضي با در نظر گرفتن ديه کامل انسان ونوع وکيفيت آسيب،مطابق نظر کارشناس ميزان آن را معين مي کندکه در اصطلاح به آن آرش گفته مي شود.براي مثال اعضايي مثل گوش،چشم،دست،يا و.... ديه معين دارند وعضوي مانند طحال فاقد ديه معين است. همان طور که گفتيم ،دادگاه ها معمولا ً برمبناي شتر يا در صدي از ديه کامل يک انسان ديه را محاسبه مي کنند وهر سال وزارت دادگستري نيز نرخ ريالي ديه کامل را تعيين واعلام مي کند.براي مثال ديه کامل يک انسان يعني صد نفر شتر در سال1383معادل با220 ميليون ريالاعلام شده است(يعني هر شتر معادل دو ميليون و200 هزار ريال).

ديه جراحت هاي وارده به سر وصورت:

1- خراش پوست سر وصورت بدون آنکه خون جاري شود:يک نفر شتر يا دو ميليون و200 هزار ريال(حارصه)

2- خراشي که از پوست بگذرد ومقدار اندکي وارد گوشت شود وهمراه با جريان خون باشد(چه کم باشد يا زياد):دو نفر شتر يا چهار ميليون و400هزار ريال

3- زخمي که موجب بريدگي عميق گوشت شود ولي به پوست نازک روي استخوان نرسد:سه نفر شتر يا شش ميليون و600 هزار ريال(متلاحمه)

4- زخمي که ازگوشت عبور کند وبه پوست نازک روي استخوان برسد:چهار نفر شتر يا هشت ميليون و800هزارريال.

5- جراحتي که از گوشت عبور کند وپوست نازک روي استخوان راکنار زده واستخوان راآشکار کند:پنج نفر يا11 ميليون ريال(موضحه).

اگر اين جراحت هاي پنج گانه در جايي غير از سر وصورت وارد شود،از دو حال خارج نيست:

الف) عضوي که اين جراحت برآن واردشده داراي ديه معين باشد مثل دست:در اين حالت بايد نسبت ديه آن را به ديه کامل سنجيده آنگاه به تعدادهمان نسبت ديه را تعيين کرد.براي مثال ديه دست نصف ديه کامل است. بنابراين اگر جراحت بند اول(حارصه)در دست وارد شود،ديه آن به اندازه نيم نفرشتر يا يک ميليون و100 هزار ريال خواهد شد.

ب)عضو فاقد معين باشد مثل شکم:در اينجا بايد آرش نوسط دادگاه تعيين شود.

ساير صدمات وارده به سر وصورت:

1- عملي که موجب شکستن استخوان شود،حتي اگر زخمي در بر نداشته باشد:10نفر شتر يا 22ميليون ريال.

2- جراحتي که درمان آن جز با جابه جا کردن استخوان ميسر نباشد:15نفر شتر يا33 ميليون ريال(منقله).

3- زخمي که به کيسه مغز برسد:33نفر شتر يا 2ميليون .600 هزار ريال(مامومه).

4- جراحتي که کيسه مغز را پاره کند:علاوه بر33 نفر شتر يا 72 ميليون و600هزار ريال،آرش نيز به آن اضافه مي شود(دامغه).

ديه جراحاتي که به درون بدن انسان وارد مي شود:

1- جراحتي که با وسيله هر وسيله اعم از سلاح گرم وسرد يا از هر جهت به شکم،سينه،پشت يا پهلو انسان وارد شود:33نفر شتر يا72 ميليون .600هزار ريال(جائفه).

2- چنانچه وسيله مزبور از يک طرف بدن واردواز طرف ديگر بيرون آمده باشد:66 نفر شتر يا 145 ميليون و200 هزار ريال.

ديه جراحتي که در اعضاي انسان فرو مي رود:

اگر نيزه يا گلوله وامثال آن در دست يا پاي انسان فرو رود،چنانچه مصدوم مرد باشد ديه آن 10 نفر شتر يا 22 ميليون ريال واگر زن باشد بايدآرش تعيين وپرداخت شود.

صدماتي که موجب تغيير رنگ پوست يا تورم مي شوند:

1- سياه شدن صورت بدون زخم وشکستگي:شش دهم نفر شتر يا يک ميليون و220هزار ريال.

2- کبود شدن صورت:سه دهم نفر شتر يا 660 هزار ريال.

3- سرخ شدن صورت:يک پنج دهم نفر شتر يا 330 هزار ريال.