بحث درباره وحى،از اين جهت‏حايز اهميت است كه پايه شناخت كلام خدابه شمار مى‏رود.قرآن كه بيان‏گر سخن حق تعالى و حامل پيام آسمانى است،به وسيله وحى نازل شده است.وحى همان سروش غيبى است كه از جانب ملكوت‏اعلى به جهان ماده فرود آمده است.

و انه لتنزيل رب العالمين نزل به الروح الامين على قلبك لتكون من المنذرين بلسان‏عربي مبين ⁽¹⁾ .

ذلك مما اوحى اليك ربك من الحكمة ⁽²⁾ خداوند از زبان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله چنين نقل مى‏كند: ...و اوحي الي هذا القرآن‏لانذركم به و من بلغ ⁽³⁾ .

از اين رو اساسى‏ترين بحث در زمينه مسايل قرآنى بحث درباره وحى است،يعنى بحث درباره شناخت وحى،چگونگى برقرارى ارتباط بين ملا اعلى و ماده‏سفلى و اين كه آيا ميان دو جهان ماده و ما فوق ماده،امكان برقرارى ارتباط هست؟

اين گونه موضوعات در اين زمينه مطرح است و پاسخ آن‏ها راه را براى درك‏باورهاى قرآنى هم وار مى‏سازد.

فصل 1- وحى در قرآن

واژه وحى در قرآن به چهار معنا آمده است:

1- اشاره پنهانى:كه همان معناى لغوى است.چنان كه درباره زكريا عليه السلام در قرآن مى‏خوانيم: فخرج على قومه من المحراب فاوحى اليهم ان سبحوا بكرة و عشيا ⁽⁶⁾ ،او ازمحراب عبادتش به سوى مردم بيرون آمد و با اشاره به آنان گفت:به شكرانه اين‏موهبت صبح و شام خدا را تسبيح كنيد».

2- هدايت غريزى:يعنى رهنمودهاى طبيعى كه در نهاد تمام موجودات‏به وديعت نهاده شده است.هر موجودى اعم از جماد،نبات، حيوان و انسان،به طورغريزى راه بقا و تداوم حيات خود را مى‏داند.از اين هدايت طبيعى با نام وحى درقرآن ياد شده است: و اوحى ربك الى النحل ان اتخذي من الجبال بيوتا و من الشجر ومما يعرشون ثم كلي من كل الثمرات فاسلكي سبل ربك ذللا... ⁽⁷⁾ ، پروردگارت به زنبور عسل‏وحى[ الهام غريزى]نمود كه از كوه و درخت و داربست‏هايى كه مردم مى‏سازند،خانه‏هايى درست كن، سپس از همه ميوه‏ها[شيره گل‏ها]بخور[بنوش]و راه‏هاى‏پروردگارت را به راحتى بپوى‏».

هدايت غريزى كه در نهاد اشيا قرار دارد،خود رازى نهفته از اسرار طبيعت‏به شمار مى‏رود كه اثر شگفت آور آن آشكار،ولى منشا و مبدا آن پنهان از انظار بوده‏و شايسته آن است كه آن را وحى گويند. و اوحى في كل سماء امرها... ⁽⁸⁾ ،و در هرآسمانى كار آن[آسمان] را وحى[ مقرر]فرمود...».

3- الهام(سروش غيبى):گاه انسان پيامى را دريافت مى‏دارد كه منشا آن رانمى‏داند.به ويژه در حالت اضطرار كه گمان مى‏برد راه به جايى ندارد.ناگهان‏درخششى در دل او پديد مى‏آيد كه راه را بر او روشن مى‏سازد و او را از آن تنگنابيرون مى‏آورد.اين پيام‏هاى ره‏گشا،همان سروش غيبى است كه از پشت پرده ظاهرشده و به مدد انسان مى‏آيد.از اين سروش غيبى كه از عنايت الهى سرچشمه گرفته،در قرآن با نام وحى تعبير شده است.قرآن درباره مادر موسى عليه السلام مى‏فرمايد:

و اوحينا الى ام موسى ان ارضعيه فاذا خفت عليه فالقيه في اليم و لا تخافي و لا تحزني‏انا رآدوه اليك و جاعلوه من المرسلين ⁽⁹⁾ . و لقد مننا عليك مرة اخرى اذ اوحينا الى امك مايوحى ان اقذفيه في التابوت فاقذفيه في اليم فليلقه اليم بالساحل ياخذه عدو لي و عدوله...فرجعناك الى امك كي تقر عينها و لا تحزن... ⁽¹⁰ .

بر پايه اين آيات،موقعى كه موسى تولد يافت،مادرش نگران حال او شد.ناگهان‏بارقه‏اى در خاطرش گذشت كه با توكل بر خدا او را شير دهد.هر گاه احساس خطركرد او را در صندوقى چوبين قرار داده بر روى آب رها كند.و نيز بر خاطرش گذشت‏كه طفل به او باز مى‏گردد و هرگز نبايد اندوهناك باشد،زيرا بر خدا اعتماد كرده وطفل را به دست او سپرده است.اين‏ها خاطره‏هايى بود كه بر انديشه مادر موسى‏گذر كرد و بارقه اميدى بود كه در دل او درخشيدن گرفت.اين گونه خاطره‏هاى روشن‏كننده راه و نجات دهنده از بيم و هراس،الهام رحمانى و عنايت ربانى است كه درمواقع ضرورت به يارى بندگان صالح مى‏آيد.

قرآن وحى را به معناى وسوسه‏هاى شيطان نيز به كار برده است، و كذلك جعلنالكل نبي عدوا شياطين الانس و الجن يوحي بعضهم الى بعض زخرف القول غرورا... ⁽¹¹⁾ و وان الشياطين ليوحون الى اوليائهم ليجادلوكم... ⁽¹²⁾ اين گونه وحى شيطانى همان است كه‏در سوره ناس آمده: من شر الوسواس الخناس،الذي يوسوس في صدور الناس،من الجنة‏و الناس ⁽¹³⁾ .

4- وحى رسالى:وحى بدين معنا شاخصه نبوت است و در قرآن بيش از هفتادبار از آن ياد شده است: و كذلك اوحينا اليك قرآنا عربيا لتنذر ام القرى و من حولها ⁽¹⁴⁾ .

نحن نقص عليك احسن القصص بما اوحينا اليك هذا القرآن ⁽¹⁵⁾ پيامبران مردان تكامل‏يافته‏اى هستند كه آمادگى دريافت وحى را در خود فراهم ساخته‏اند.در اين باره‏امام حسن عسكرى عليه السلام مى‏فرمايد:«ان الله وجد قلب محمد افضل القلوب و اوعاهافاختاره لنبوته... ⁽¹⁶⁾ ،خداوند،قلب و روان پيامبر را بهترين و پذيراترين قلب‏ها يافت وآن گاه او را براى نبوت برگزيد».

اين حديث اشاره به اين واقعيت دارد كه براى دريافت وحى آن چه مهم است‏افزايش آگاهى و آمادگى براى پذيرا شدن اين پيام آسمانى است.براى رسيدن به اين گونه آمادگى پيامبر بايد پيرايه‏هاى جسمانى را از خود بزدايد و شايسته تماس باملكوتيان شود. پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرموده‏اند:«و لا بعث الله نبيا و لا رسولا حتى‏يستكمل العقل و يكون عقله افضل من جميع عقول امته ⁽¹⁷⁾ ،خداوند،پيامبرى‏بر نيانگيخت،مگر آن كه عقل(خرد و انديشه)خود را به كمال رسانده باشد و خرد اواز خرد تمام امتش برتر باشد».