فهرست مطالب :

1- مقدمه

2- موقع جغرافيايي درياي خزر

3- مشخصات طبيعي درياي خزر

4- آبهاي سطحي ايران

5- تغييرات سطح آب درياي خزر

مقدمه :

آب به عنوان يكي از عوامل طبيعي محيط در جغرافيا مورد بحث قرار مي گيرد اهميت حياتي آب براي انسان و ساير جانداران موضوعي نيست كه نياز به شرح و بيان آن باشد . اما در هر مكان آب ارزش و اهميت يكسان ندارد و تأثير آن در چشم انداز جغرافيايي نواحي مختلف به يك درجه نيست زيرا آب در سطح كرة زمين بطور ناموزون و به اشكال مختلف ( دريا ، درياچه ، رودخانه و . . . ) پراكنده است و در هر مكان در رابطه با عوامل ديگر .يژگيهاي متفاوت دارد . از طرف ديگر وقتي درياها موضوع بحث است آب ديگر به عنوان يكي از عوامل محيط مطرح نيست بلكه خود محيط است كه بايستي نقش ساير عوامل و پديده ها را در آن مورد بحث قرار داد .

آب تنها جسم طبيعي است كه در شرايط معمولي به سه شكل جامد ، مايع و بخار پيدا مي شود فراوانترين نوع آن به شكل مايع مي باشد كه ويژگيهاي شايان توجه دارد . گرم شدن و سرد شدن آب خيلي تدريجي صورت مي گيرد و از اين رو نقش اقيانوسها و درياها در تعديل و تنظيم حرارت روي زمين فوق العاده مهم است . بحر خزر bahre - xazar . دريا به تعبير ديگر درياچه اي است .

در شمال ايران اين درياچه در كتب جغرافيائي به اسمهاي : درياي گرگان ، درياي مازندران ، درياي آبسكون ، بحر خزر ، و درياي خزر و نزد اروپائيان به كاسپين معروف است و بزرگترين درياچة سطح زمين و آبش شور است و تلخي آن بيش از در ياهاي ديگر است . كناره هاي آن مشترك بين ايران و اتحاد جماهير شوروي است و به علت تبخير زياد سطح آب آن 26 متر پايين تر از سطح درياست

( درياي اسود ) وسعت آن بيش از 420000 كيلومتر مربع است به سببب واقع شدن آن بين آسيا و اروپا داراي موقع خاصي است و بنادر آن مخصوصاً بندر انزلي بوسيلة ارتباط بين ايران و شوروي است . بحر خزر از مهمترين مراكز صيد ماهي است و اهم واردات آن رودهاي زير است : ولگا ، اورال ( در خاك شوروي ) و ارس مرز بين ايران و شوروي . رود آستارا ، سفيد رود هراز، گرگان(خاك ايران) ، و اترك ( مرز ايران و شوروي ) درياي خزر به علت مخاط بودن در خشكي و عدم ارتباط با درياهاي آزاد در واقع درياچه اي است كه به علت وسعت زياد ( 5/6 برابر درياچة اورال و 13 برابر بايكال و 20 برابر درياچة لادوكا ) از بزرگترين درياچه هاي قاره اي روي زمين به شمار مي رود ولي چون از بقاياي درياي بزرگ تيتيس در دوره هاي اول ودوم زمين شناسي مي باشد كه زماني تمامي سطح خشكيهاي آسياي جنوبي باختري را مي پوشانيد از همان زمانهاي پيش دريا خوانده مي شد . نامهاي درياي خزر : هيچ دريايي در جهان شناخته نشده است كه در طول تاريخ به اندازة درياي خزر نامهاي گوناگون داشته باشد . اين نامها يا منتسب به نام قبائل و اقوام ساكن اطراف دريا در طول تاريخ مي باشد با آنكه از نام مناطق و شهرهاي اطراف آن گرفته شده است اين اسامي و جهات انتساب آن به دريا به طور خلاصه به شرح ذيل مي باشد .

درياي كاسپين – كاسپين از نام قبائلي است موسوم به كاسپيها كه در سدة نخست ميلادي به گفتة رسترابو در كرانه جنوب باختري درياي خزر مي زيستند .

درياي ديلم ( ديلمان ) ديلمان نام قومي است كه در ديلم سرزمين واقع بين طبرستان و آذرباييجان زندگي مي كردند نام ديلم از سدة نهم ميلادي به اين دريا راه داده شده است .

دزرياي گيلان – گيلها ( گلها ) نام قبائلي است كه از چند سدة قبل از ميلاد در سرزمين گيلان امروزي زندگي مي كردند و نام خود را به اين دريا داده اند .

درياي خزر – خزر نام قومي است ترك كه از آسياي مركزيدر سده هاي 7 و 8 ميلادي به اطراف اين دريا مهاجرت نمودند . حكومت اين قوم در سدة يازدهم بوسيلة روسها منقرض شد و نام خزر توسط ايرانيها و عرب همچنان بر روي اين دريا باقي ماند . در فرهنگ معين چنين آمده است :

خززر – قومي كه سابقاً در حاشية بحر خزر و شمال جبال قفقاز سكونت داشتند گروهي از آنان به طرف قسمت جنوبي قفقازيه و شبه جزيره ( كريمه ) شمال بحر اسود روي آوردند و تا قرن چهارم هجري قدرتي داشتند پايتخت آنان در اوايل اسلام و عصر فتوحات مسلمان شهر ‹‹ بلنجر ›› بود .

درياي طبرستان – تپورها يا تاپوران اقوامي بودند كه از چندين سدة پيش ازميلاد در كوهستانهاي شمالي استر آباد و مازندران در جنوب درياي خزر زندگي مي كردند اين نام از آنهاست .