فهرست مطالب

عنوان:

آثار تاريخي زنديه شيراز ، جلوه فرهنگ در پايتخت فرهنگي ايران زمين

آثارابنيه كريم خان

مسجد وكيل

حمام وكيل

بازار وكيل

منابع

آثار تاريخي زنديه شيراز ، جلوه فرهنگ در پايتخت فرهنگي ايران زمين

شيراز را از آن رو بسياري به شهرشاعران و عارفان و پايتخت فرهنگي ايران زمين مي‌شناسند كه جلوه‌هاي تاريخ، تمدن و فرهنگ ايراني و اسلامي در اين كلان شهرگسترده است و رد پاي زندگي مدني در آن از دير باز وجود داشته است.يكي از جلوه‌هاي تاريخ و فرهنگ كهن ايران زمين كه در شيراز همچنان پا برجاست و ويژگي منحصر به فردي براي اين شهر فرهنگي به شمار مي‌آيد وجود مفاخر و يادمان‌هاي كهن از جمله مفاخر و يادمان‌هاي فرهنگي دوره زنديه است.آثار و يادمان‌هاي دوره زنديه كه اغلب با پسوند وكيل شناخته مي‌شود به صورت ارگ كريمخاني،بازار وكيل ، مسجد وكيل ، حمام وكيل، ديوانخانه‌و عمارت كلاه فرنگي باغ نظر است. وكيل از آن رو در ادامه نام اين عمارت‌ها آمده است كه كريم خان زند را وكيل الرعايا مي‌ناميده اند.آنچه‌اهميت وجوداين آثار رادو چندان مي‌كند علاوه پيشينه فرهنگي و تاريخي ساخت بناهاي آن توجه به‌حقوق شهروندي و احترام به مدنيت و تمدن زندگي شهري در دوره حكومت كريم خان زند در ايران زمين بوده است كه همچنان رگه‌هايي از اين نوع نگاه به زندگي مردم در اين آثار متجلي است.

آثارا بنيه كريم خان
مسجد وكيل
مسجد وكيل يا جامع وكيل از آثار دوره زنديه در شيراز است. اين مسجد با 11 هزار متر مربع مساحت، 8660 متر زيربنا، 120 متر طول و 80 متر عرض در سال 1187 ه.ق. توسط كريم خان زند در محله درب شاهزاده، خيابان طالقاني فعلي و در حد فاصل حمام وكيل و بازار وكيل ساخته شده است.

در دو لنگه ورودي مسجد با 8 متر ارتفاع و 3 متر پهنا در هر لنگه، در ضلع شمالي مسجد قرار گرفته است. و در كنار آن نيز ورودي در بازار شمشيرگرها وجود دارد.

بر فراز سر در مسجد كتيبه اي كاشي كاري شده قرار دارد كه با خط نسخ آيات قرآني بر روي آن نگاشته شده است. در پايان نيز تاريخ 1306 ه. قيد گرديده است. بر فراز آن نيز در ميان فضايي كاشي كاري شده، كتيبه اي قرار دارد كه نام فتحعلي شاه و حسين علي ميرزا با خط ثلث و آب طلاكاري شده بر روي آن نگاشته شده است.در پيشاني طاق سردر، كاشي هفت رنگ وجود دارد، در زير طاق نيز با كاشي هفت رنگ مقرنس كاري شده است. دو طرف جرز طاق نيز با تصاوير گل و بته كاشي كاري شده است در دو طرف در ورودي دو كتيبه قرار گرفته كه با خط ثلث عالي بر روي آن عبارت محمد، علي، الله اكبر بر روي كاشي نگاشته شده است. بر فراز چهار چوب اين در، سنگ سه گوشي است كه بر پايين آن نيز همان عبارات نگاشته شده و در پايان نيز تاريخ 1260 قيد گرديده است.در ورودي به سوي دالاني هشت ضلعي گشوده مي شود كه سقف آن با تصاوير گل و بته كاشي كاري شده و بر روي آن با خط كوفي عبارات لااله الاالله و ياعلي نوشته شده است.بر ديوار رو به روي در ورودي مجلسي كاشي كاري شده به شكل مربع مستطيل قرار دارد كه به دو بخش تقسيم شده است و بر روي اين دو حديثي از حضرت رسول (ص) با خط نستعليق نوشته شده است.در زير اين كتيبه، قطعه سنگي گندمكاري به شكل مربع مستطيل قرار گرفته كه با خط نستعليق عباراتي بر روي آن نگاشته شده است. در كنار اين قطعه سنگ، كتيبه اي از سنگ مرمر مربع شكل قرار دارد كه با خط نسخ بر روي آن عباراتي نگاشته شده است.بر ديوار رو به روي حياط نيز سنگي سه گوش با عبارات لااله الا الله به خط كوفي قرار گرفته است. در زير آن نيز بخشي از آيت الكرسي نگاشته شده است.

دالان هشت ضلعي به دو راهرو متصل است كه در زاويه 90 درجه اي راهرو سوم، حياط مسجد با طول 60 متر و عرض 60 متر با كف پوشي از سنگ مرمر قرار گرفته است. در انتهاي راهرو اول سمت چپ در ورودي، دستشويي و اتاق هايي قراردارد كه پيش از اين اتاق طلاب بوده و هم اينك به انبار تبديل شده است.در وسط حياط حوضي به طول40 متر و عرض 5 متر و عمق 2 متر با تخته سنگ هايي در لبه آن به طول 3 تا 4 متر به كار رفته است.عمق اين حوض هم اينك ...متر است .در چهار ضلع حياط، طاق نماهايي قرار گرفته است كه تا ارتفاع يك متر از سطح زمين در پايين جرزها ستون ها، سنگ گندمك با تصاوير گل و بته حجاري شده، قرار گرفته است. بر فراز اين سنگ ها كاشي كاري شده است و با تصاوير گل، بته، نارنج و اسامي خداوند، مزين شده است.

در ضلع شمالي مسجد طاق مرواريد با دو گلدسته كاشي كاري شده قرار گرفته كه ارتفاع آن 20 متر و پهناي دهنه آن به تنهايي 12 متر و با جرزهاي كاشي كاري شده سمت چپ و راست طاق 20 متر است. در چهار ضلع طاق مرواريد، سه طاق نماي كوچك و يك شاه تويزه قرار دارد. يكي از اين طاق نماها، دهنه راه ورود به حياط مسجد است و سه طاق نماي ديگر جلو رواقي با 5 متر عرض را تشكيل داده اند. نماي بيروني طاق مرواريد، سقف و جرزهاي آن نيز با كاشي هفت رنگ با طرح هاي گياهي و هندي پوشيده شده است.در چهار ضلع حياط، طاق نماهايي قرار گرفته است كه تا ارتفاع يك متر از سطح زمين در پايين جرزها ستون ها، سنگ گندمك با تصاوير گل و بته حجاري شده، قرار گرفته است. بر فراز اين سنگ ها كاشي كاري شده است و با تصاوير گل، بته، نارنج و اسامي خدانوند، مزين شده است.در ضلع شمالي مسجد طاق مرواريد با دو گلدسته كاشي كاري شده قرار گرفته كه ارتفاع آن 20 متر و پهناي دهنه آن به تنهايي 12 متر و با جرزهاي كاشي كاري شده سمت چپ و راست طاق 20 متر است. در چهار ضلع طاق مرواريد، سه طاق نماي كوچك و يك شاه تويزه قرار دارد. يكي از اين طاق نماها، دهنه راه ورود به حياط مسجد است و سه طاق نماي ديگر جلو رواقي با 5 متر عرض را تشكيل داده اند. نماي بيروني طاق مرواريد، سقف و جرزهاي آن نيز با كاشي هفت رنگ با طرح هاي گياهي و هندي پوشيده شده است. ازاره داخلي طاق از سنگ مرمر سبك است و ازاره جرزهاي دو سوي چپ و راست طاق از بنگ گندمك منقش ساخته شده است. بر فراز پيشاني طاق بر روي كاشي هفت رنگ، عباراتي نگاشته شده است. بر روي جرزهاي دو سوي طاق نيز با خط نسخ عباراتي نگاشته شده است. در كمركش طاق كتيبه اي با تاريخ 1243 قرار دارد. در لبه داخلي طاق نيز كتيبه اي با خط ثلث از آيات قرآني قرار گرفته است.در ضلع جنوبي حياط مسجد، طاقي در قرينه با طاق مرواريد و همانند آن با چهار طاق نما ساخته شده است. در زير اين طاق، در ورودي شبستان بزرگ مسجد با ابعاد 75×36 متر قرار دارد. طول شبستان 13 دهنه و عرض آن 5 دهنه دارد. در اين شبستان 48 ستون سنگي يكپارچه با ارتفاع 5 متر و قطه 80 سانتيمتر با طاق هاي ضربي قرار گرفته است كه به صورت مارپيچي به سبك زنديه حجاري شده است. كف پوش شبستان تخته سنگ هايي صاف است و ازاره آن تا ارتفاع يك متر و نيم از سطح زمين پوشيده از سنگ گندمك است.در اين شبستان محرابي با كاشي هفت رنگ و تصاوير گل و بته قرار دارد كه ازاره آن به ارتفاع يك متر از سطح زمين پوشيده از سنگ مرمر است.سقف محراب مقرنس كاري شده و در وسط محراب عباراتي بر روي كاشي نوشته شده است. در گوشه هاي بيروني سقف محراب نيز آياتي با خط ثلث نوشته شده است. جرزهاي سمت راست و چپ محراب پوشيده از كاشي هفت رنگ است و در آن كاشي معرقي به كار رفته كه بر آن عبارت ياعلي به خط كوفي نوشته شده است.در سمت چپ محراب منبري با طول 6.40 متر و عرض 1.26 متر و قطر 5.5 متر از جنس مرمر مراغه آذربايجان با 14 پلكان قرار گرفته كه همچنان پابرجاست. در ضلع غربي حياط 11 طاق نما وجود دارد كه بر جرزها و لچكي آنها كاشي هاي رنگين قرار گرفته است.