فهرست مطالب

عنوان:

رویدادهای عصرپهلوی

چالشها وچشم انداز روابط ایران وامریکا

ازدواج سياسي، طلاق سياسي

منابع

- چالشها وچشم اندازروابط ایران وامریکا

زمانی که میرزا ابوالحسن شیرازی اولین فرستاده سیاسی یا سفیر ایران در عهد ناصری با حکم ناصر الدین شاه مامور به تاسیس سفارت درینگه دنیا یعنی ممالک امریکا یا ایالات متحده امریکا شد تصور نمی کرد که روزی مسائل فیمابین تهران – واشنگتن انقدر پیچیده وبغرنج شود که گره گشایی تئوریک ازان ؛ موضوع صدها سمینار و پژوهش قرار گیرد تا بلکه کور سویی برای گره گشایی عملی بتوان تصور کرد. این ابهام و حیرت منحصر به حاجی واشنگتن نبود که مردی ساده وسنتی وبیگانه ازدنیای مدرن بود و می نمود؛ ساموئل بنجامین اولین سفیر امریکا درایران نیز چنین چشم اندازی را در روابط فیمابین تصور نمی کرد. بهرحال با گذشت بیش از150 سال از اولین ارتباطات وتعاملات ملتین و دولتین ایران وامریکا امروز سطح و نوع این روابط دروضعیت ویژه ای است که ویژگی این وضعیت معلول عوامل گوناگونی است که دراین نوشتار به اختصار به برخی ازانها ومهمترین چالشهای موجود وچشم انداز قابل تصور اشاره خواهم کرد.

- پیشینه تاریخی روابط ایران وامریکا :

دریک سطح کلان روابط ایران وامریکا به 3دوره قابل تقسیم وتفکیک است ومولفه اصلی سازنده هردوره ؛ ویژگیهای مشترک حاکم براین روابط می باشد . این دوره ها عبارتند از:

الف : دوره روابط ابتدایی ؛ محدود وخنثی : این دوره نزدیک به 100سال ازعهد ناصری تا اشغال ایران توسط متفقین درسال 1320برابر با 1941میلادی ادامه داشت . دران زمان اصل بی طرفی وانزوا مبتنی بردکترین مونروئه برسیاست خارجی امریکا حاکم بود ازاین رو واشنگتن اساسا درصحنه بین المللی سودایی درسر نداشت وتمام هم وغم دولتهای ملی وایالتی توسعه همه جانبه این کشور درچارچوب مرزهای کشوری بود و دورافتادگی جغرافیایی این سرزمین نوعی فرصت تاریخی برای امریکاییان ایجاد نمود تا فرایند ملت سازی دراین کشور دور از بحرانهای شایع قرن نوزدهم سامان یابد . ایران نیز دراین سالها محل تنازع وکشاکش منافع دولتین روس وبریتانیا بود و دول دیگر ی که سیاستهای توسعه طلبانه واستعماری داشتند مثل فرانسه وپرتغال و... نیز براساس قرارداد نانوشته با متحدین قدرتمند خود درمسکو ولندن؛ چشم طمع از ایران بریده بودند و المان نیز زمانی که جای پایی درایران یافت وچراغ سبزی ازجانب رضا شاه دید وارد چالشهای جدی با دول روسیه وبریتانیا شد که شرح ان درقالب دوجنگ جهانی قرن بیستم قابل جستجو ست .بهرحال چنین شرایطی موجب شد روابط دوکشور دراین دوره طولانی به تبادل سفیر ؛ برخی سفرهای اتباع دوکشور وبرخی فعالیتهای علمی وفرهنگی واقتصادی محدودامریکاییان در ایران منحصر شود. برای نمونه می توان به سفر جاستین پارکینز (Justin parkins) و آساهیل گرانت (asahil grant) دونفر ازمیسیونرهای معروف امریکایی به ایران درسال 1834میلادی برابر با 1213هجری شمسی اشاره کرد. مورد دیگر ارتباط مستقیم امیر کبیر با امریکاییان برای احداث پایگاه دریایی دربوشهر بود .احداث راه اهن ازخلیج فارس به تهران نیز ازدیگر محورهای مذاکره برای همکاری دولتین ایران وامریکا دراواخر قرن نوزدهم بود که به علت فشار بریتانیا به سرانجام نرسید وماجرای استخدام مورگان شوستر وآرتور میلیسپوی امریکایی نیزبرای اصلاح امور مالی وگمرکی ایران دردوره مشروطه نیز به اولتیماتوم روسها وانگلیسی ها انجامید .اما دراین دوره علی رغم سطح محدود مناسبات فیمابین ؛ تصور مثبتی ازدوکشور نزد افکار عمومی وصاحب منصبان سیاسی ایران وامریکا وجود داشت که یکی از دلایل عمده ان اشتراک دوکشور دربدبینی وخصومت با انگلستان وسابقه استعماری بریتاینا دردوکشور بود ضمن انکه امریکای تاسیس شده دراواخر قرن هجدهم واستقال یافته در1776سابقه بدی در روابط بین المللی نداشت وکشور ازدیخواهی واستقلال طلبی محسوب می شدو ایران به امریکا بعنوان نیروی سوم نگاه می کرد.

ب : دوره روابط گسترده و راهبردی : این دوره مربوط به سالهای بعد ازجنگ جهانی دوم است .سالهایی که سیاست خارجی امریکا کاملا ازپیله انزوا خارج شده بود . امریکای نو با ورود به جنگ جهانی دوم حضور قدرتمندی درصحنه بین المللی را نشانه رفته بود . تئوریسین های امریکایی معتقدند قدرت وتوان ملی امریکا انقدر زیاد بود که نمی توانست منحصر به مرزهای جغرافیایی این کشور بماند واهداف برون مرزی برای سرمایه گذاری ونفوذ جستجو می کرد.اعطای وام های کلان برای بازسازی اروپای ویران شده در جنگ جهانی دوم درقالب طرح مارشال یک نمونه ازاین حضور جدید امریکا درصحنه بین المللی است .ایران نیز شرایط نوینی را تجربه می کرد .10 سال نخست حکومت محمد رضا پهلوی یعنی سالهای 1320 تا1330که با ضعف و درحاشیه بودن شاه جوان ومیانداری احزاب وگروههای سیاسی همراه بود با ملی شدن صنعت نفت واوج گیری نهضت ملی واتحاد بی نظیر طیفهای میهن گرا و مذهبی به جایی رسید که هم نظام استبدادی داخلی با نماد حکومت شاهی وهم مناسبات استعماری خارجی با نماد سلطه بریتانیا دراستانه فروپاشی قرار گرفته بود ودراین مقطع حساس روی دیگر چهره ایالات متحده برای ایرانیان به منصه ظهور رسید .روی مداخله جو واستعماری نوین که درقالب طرح انگلیسی کودتای 28 مرداد (عملیات آژاکس )علیه دولت ملی دکتر مصدق تجلی یافت و حرکت بزرگ ملتی که استقلال وازادی وتوسعه ملی را وجهه همت خود قرارداده بودند به نام امریکا وبه کام انگلستان وامریکا و حکومت پهلوی وبه زیان ملت ایران متوقف شد . این مقطع حساس توام بود با ایجاد شکاف ساختاری در نظام اجتماعی وسیاسی ایران . یعنی شکاف دولت – ملت . درسطح مناسبات خارجی بویژه درارتباط با امریکا رژیم پهلوی استمرارحاکمیت خود را مدیون واشنگتن می دانست و در25سال پس از کودتا تمام تلاش خود را برای تعریف رابطه راهبردی با امریکا بکار گرفت هرچند دراین مسیر با تناقض های ساختاری فراوانی روبرو شد که بعلت بیگانگی کارگزاران پهلوی دوم از علوم سیاسی و نظریه های نوین سیاست گذاری ازیکسو و عدم رابطه ساختاری رژِیم پهلوی با نخبگان مستقل ازسوی دیگر رابطه تهران – واشنگتن در این دوره 25ساله نیز با فراز ونشیبهای جدی مواجه شد که مهمترین انها به دوران کندی دراوایل دهه 40 شمسی وکارتر درسالهای پایانی حاکمیت پهلوی باز می گردد.یعنی تحمیل انقلاب سفید درزمان کندی .فشارهای حقوق بشری درزمان کارتر. شاه وکارگزاران او ایران را تابعی ازقدرت جهانی امریکا تعریف کرده بودند وامریکا نیز درچارچوب جنگ سرد واستراتژی کلان مهار کمونیسم ؛ایران را به جهت موقعیت ژئو پلتیک ؛ ساختار حکومتی وسابقه تاریخی بهترین ابزار منطقه ای برای تضمین تامین وانتقال انرژی ومهار کمونیسم می دانست. ازهمین روی وبراساس دکترین دوستونی نیکسون ژاندارمی خاورمیانه ازجانب امریکا به ایران واگذار شد که پیامد ان افزایش قدرت نظامی واقتصادی رژیم پهلوی ( نه ملت ) دراویل دهه 70 میلادی بود