مسجد جامع اصفهان

مقدمه

نام شهر اصفهان از اوائل دوران اسلامي معمول گشته است و قبل از اسلام شهري به اين نام وجود نداشته است. تاريخ گسترش شهر بطور خلاصه متعاقبا معرفي خواهد شد.

استان اصفهان در مرکز فلات ايران واقع شده است و به علت گستردگي آن داراي بخشهاي متعدد جلگه اي و کوهستاني ميباشد. در مغرب و جنوب غربي استان اصفهان رشته کوههاي زاگرس قرار گرفته است ولي شهر اصفهان در جلگه سر سبز زاينده رود واقع شده است. اين رودخانه که از داخل شهر اصفهان عبور ميکند مهمترين رودخانه مرکزي فلات ايران است. سرچشمه آن از زردکوه بختياري بوده و جريان آن از غرب به شرق است و پس از طي چهارصد کيلومتر در مسير پر پيچ و خم به باتلاق گاوخوني منتهي ميشود. در جنوب شهر اصفهان چهارده توده کوهستاني وجود دارد که نزديک ترين آنها به شهر کوه صفه نام دارد. ارتفاع آن در حدود 2250 متر است.

اراضي شهر اصفهان از خاک رس تشکيل شده است که لايه اي سخت و غيرقابل نفوذ است.

شالوده هاي بناها و ساختمانهاي معمولي برروي قشر رس بنا شده است. از همين خاک رس در گذشته آجرهاي خام و پخته جهت بناي ساختمانها خصوصا منازل تهيه مينمودند که قدمت بعضي از اين بناها به چندين قرن مي رسد.

آب و هواي اصفهان معتدل و فصول چهارگانه آن منظم است. ميزان بارندگي قليل بوده و به ندرت از 120 ميليمتر در سال تجاوز مينمايد. آسمان اصفهان اکثرا صاف و آفتابي است و در اکثر ماهها نسيم ملايمي در آن ميوزد. حداکثر درجه حرارت 42 درجه سانتيگراد در ماههاي تابستان است و حداقل آن تا ده درجه زير صفر در زمستان نزول ميکند.

در گذشته براي آبياري مزارع و باغهاي داخل شهر نهرهائي از رئدخانه به نام ( مادي) منشعب ميگرديد و در داخل شهر جريان داشت ولي فعلا تنها تعداد قليلي ار آنها باقيمانده است چون اکثر مزارع و باغها به محله ها و ساختمانهاي مسکوني تبديل شده است.

موقعيت مسجد جامع در شهر اصفهان

مسجد جامع اصفهان در مرکز بافت تاريخي شهر قرار گرفته است. بافت تاريخي از مجموعه محلات و بناهاي متعدد عمومي و خصوصي تشکيل يافته است. اين مجموعه تحت عنوان محدوده بافتهاي با ارزش تاريخي شهر اصفهان به تاييد شوراي عالي شهر سازي ايران رسيده و هر نوع اقدامي در داخل آن بايد منطبق بر ضوابط و قوانين مصوب سازمان ميراث فرهنگي کشور باشد. در اينجا لازم است براي آشنا شدن بهتر با شهر اصفهان بطور خلاصه به معرفي آن بپردازيم.

خلاصه معرفي اصفهان

اصفهان امروز به شهري اطلاق مي شود که در تاريخ شهر سازي از زمره شهرهاي اسلامي محسوب ميگردد. اصولا در دوران قبل از اسلام شهري به وسعت امروزي اصفهان در منطقه وجود نداشته است. بنا به شواهد و اسناد تاريخي سپاهان مجموعه اي از روستاهاي کوچک و بزرگ بوده که بدليل آب پر برکت زاينده رود و زمينهاي حاصلخيز اطراف آن مردمانش به کاشت و زرع مي پرداخته اند . در منابع از نامهائي مانند سنيلان ، لنبان، اشکهان، يوان، خشينان، بهوديه، جي و غيره ياد شده است.

از دوره قبل از اسلام آثار چنداني باقي نمانده ، حضور بقاياي بناي عظيم خشتي بر فراز تپه سنگي در غرب اصفهان به نام آتشگاه دليل بر آنستکه از ديرباز اين منطقه مورد توجه اقوام مختلف بوده است.

زندگي شهر اصفهان وابسته به وجود زاينده رود است. نام اصفهان همواره با زاينده رود همراه بوده است. زاينده رود بمعناي رودخانه اي است که خود زايش ميکند و در جريان آن مرتبا آبش رو بتزايد است. مراکز اوليه اسکان شهر اصفهان در جبهه شمالي رودخانه دردشت سپاهان شکل ميگيرد ولي پس از ايجاد شهر و توسعه مداوم آن امروزه رودخانه از ميان آن ميگذرد و يکي از عناصر مهم طبيعي شهر محسوب ميشود.

شاخص تولد شهر اصفهان با ظهور دين اسلام در ايران همراه بوده است . فرهنگ اسلامي الهام بخش هنر ايران گرديده و اصفهان نيزبه تاسي آن مهد ايجاد آثار هنري گرانبهائي شده است.

هنر يکي از بزرگترين آثار فعاليت بشر است و رسيدن به درجات عالي در رشته هاي هنري کار کوچکي نيست و بهمين دليل ايجاد آثار گرانبها و کاميابي در اين زمينه يکي از معيارهاي تعيين درجه و مقام معنوي ملتها است. تاريخ اذعان دارد اگر ملتي به عالم دانش و هنر خدمت نمايد قطعا نامش جاودان بوده و مورد ستايش نوع بشر است. ما هم از هنر اصفهان ميگوئيم تا به جاودانگي آن پي بريم.

در اواسط قرن دوم هجري ( قرن هشتم ميلادي) مسجدي در اصفهان احداث ميگردد که مورخين ار آن ياد نموده اند. اين بناي قديمي در زير سطح مسجد جامع فعلي قرار داشته و در نوسازيهاي بعدي قسمتهائي ار آن در زير خاک مدفون شده است. در کاوشهاي باستانشناسي که در محل مسجد انجام گرفته قسمتهائي از تزئينات گچبري محراب و ديوار قبله مسجد اوليه بدست آمد و با مطالعه آنها ارتباط ساختاري آن با تجربيات دوران ساساني تداعي مي گردد.