چكيده:

خيال از عناصراساسي شكل گيري يك اثرهنري است.صورت هاي خيالي كه هنرمندان براي بيان مقاصد وانديشه هاي خود به كار مي گيرندعموما ريشه درباورهاي اساطيري وفرهنگي دارد.ازاين رو ميان صورت هاي خيالي هنرهاي مختلف نوعي قرابت وخويشاوندي برقراراست وغالبا هنرهاي مختلف دربكارگيري صورت هاي خيالي تحت تاثير يكديگر هستند.

ادبيات ونگارگري از ديرباز در خدمت يكديگر بوده اند.در حاشيه ي نسخ خطي براي بيان روشن تر متن ادبي از تصاويرنگارگري استفاده مي شدودر حقيقيت نگارگري بيان تجسمي متن ادبي بوده ومفاهيم ادبي را با زبان خط ورنگ به تصوير مي كشيده است.در مقابل ادبيات نيز بيان ذهني وانتزاعي صورت نگاري بوده است.

در مكتب شيراز اين نمود عيني تر مي شود وهنرمندان شيراز به منظور ايجاد ارتباط بيشتر بين متن ادبي وتصوير،شعررادر چهارطرف يابالا وپاين تصاوير مي نوشتند.

كليد واژه‌ها: ادبيات ـ نگارگرـ صورخيال ـ نماد

پيوند کتابت و نگارگری از ديرباز:

مینیاتور (miniature ) را اروپائیان عموماً در مورد تک چهره های کوچکی که در سده ی 18 روی عاج با آبرنگ نقاشی می شد به کار می بردند که در این صورت از ریشه ی لاتين minor به معنای کاستن و کوچک کردن مشتق شده است. لیکن در اصل این واژه را به تصاویر کتب خطی اطلاق می کردند که در اینصورت، از کلمه ی لاتینی miniare یعنی رنگ کردن با سرنج ریشه گرفته است. (مقدم اشرفی،19:1367 ).

ارزش زينتي نسخ خطي با كيفيت نگاره هاي آن برآورد مي شد.كتابت ونگارگري پيوندي ديرينه دارند به اين معني كه بااتمام کتابت ،کار نقاش آغاز مي شد. او در سلسله مراتب تهیه کنندگان نسخه خطی بعد از خوشنویس قرار داشت. نگارگری ایرانی در عرصه هنر کتاب آرایی رشدکرده، و از اینرو با نگارشگری پیوند بی واسطه داشته است. در آن روزگار به منظور انتشار آثار منظوم و منثور سخنوران بزرگ، متون را باخط خوش می نگاشتند، و سپس این وظیفه را برعهده نقاش می گذاشتند که او بنابر انتخاب خود و یا طبق سنت معمول بخش هایی از متن را به تصویر درآورد و برکتاب بیفزاید.

از آنجاييكه نقّاشان غالباً خطّاط هم بودند با جوهر و روح کار خوشنویس آشنایی کامل داشتند.نقاش وخوشنويس هر دودر جهت انتقال انديشه سخنور مي كوشيدند ودر اين راستا نقش وخط مكمّل يكديگر بودنداز اين رو همبستگي وارتباطي ريشه اي بين نقش وخط برقرار گرديد. ارتباط بنیادی بین عمل نوشتن و عمل نقش کردن آنچنان بود که در زبان فارسی، فعل نگاریدن یا نگاشتن – و لغات و کلمات مشتق از آن ها – هر دو معنا را می رساند . وظيفه ي نگارگر ترسيم وتجسم نگاشته هاي كاتب بود.اما از آنجايي كه كلام اديبان عموما آميخته به انواع استعارات وصورت هاي خيالي وانتزاعي بود،ترسيم اين عقايددر قالبي تجسمي دشوار مي نمود با اينهمه نگارگران توانستند بازبان خط ورنگ صور ذهني را به صور عيني تبديل كنند.از آنجايي كه شاعران ونگارگران ديدگاه هاي زيبايي شناسي،اعتقادي وفكري مشترك داشتندزبان خط ورنگ توانست ترجمان خوبي براي ترسيم افكار وانديشه هاي شاعران باشد.

تصويري از يك نسخه خطي همراه با نگارگري

(استفاده از نگاره ها به منظور تجسّم اشعار)

لزوم به کارگیری نماد در ادبیّات و نگارگری:

هدف از آفرينش ادبي وهنري عينيّت بخشيدن به زيبايي است.درنگاه شاعروهنرمند قلمروزيبايي باجهان معني قرين است .

درادبيات عرفانی زیبایی صفتی وابسته به جهان مادی نیست و به تن آدمی بستگی ندارد بلکه جمال خاصیّتی است روحانی و مربوط به روح و جز باسلاح روشنایی درونی آن را نمی توان دريافت. نگارگران نيززيبايي راامري روحاني مي دانستند.برحسب نظر عموم نگارگری ایران از مانیگری سرچشمه می گیرد.زيرا مانی از تصاويري برای مصوّر ساختن کتب دینی سود می جست كه اين تصاوير شباهتي تام با صور نگارگري دارد از اين روعموما منشا اين هنر را نزد ماني مي جويند.