مقدمه

تيره نعنا داراي صفات و اختصاصاتي بسيار با اهميت است . اختصاصات مزبور به قدري روشن و قابل تشخيص اند كه اين تيره را بايد از اولين تيره هاي مشخص شناخته شده توسط گياهشناسان دانست. ساقه اين گياهان معمولاً ايستاده و مقطع آنها چهارگوش است. برگهاي آنها متقابل و گلهايشان در گرزنهاي متراكم ، غالباَ به صورت كروي و گويچه اي مجتمع هستند. صفاتي مانند: 2.3 طول جام امتداد دارند. داشتن نافه چهارپرچمي و دي دينام و همچنين مادگي دو برچه اي و دو تخمكي كه هر خانه آن بر اثر ديواره بندي ثانوي به دو خانه كوچكتر تقسيم مي شود. هر يك محتوي يك تخمك است. و بالاخره جدا شدن اين خانه ها از يكديگر به صورت چهارمريكارپ يا فندقه (تتراكن) و نيز دارا بودن كركهاي ترشح كننده ويژه ومحتوي اسانس از صفات بارز اين تيره به شمار مي آيند.

تيره نعنا داراي 187 جنس و 3000 گونه است كه از آن ميان بايد از 500 گونه سالويا و 250 گونه هيپتيس ،2000 گونه استاكيس و بالاخره 100 گونه توكريوم (مريم نخودي) نام برد.

گونه هاي اين تيره تقريباَ در سراسر جهان پراكنده اند و به طور خاصي در مناطق مديترانه اي تجمع دارند. آويشن كوهي ( تيموس) رزمارينوس (رومان يا رومارين) و بالاخره سالوي طبي از گياهان اصلي رويشهاي سواحل مديترانه اي اروپا هستند.

در بخش اول اين تحقيق سعي بر آن شده كه به بررسي كلي خانواده نعنا بپردازد.

در بخش دوم به بر رسي

آويشن (تيموس)

پرداخته شده است.

و همچنين در بخش سوم به بررسي

آويشن شيرازي (Zataria multiflora)

پرداخته شده است.

بخش اول

اختصاصات عمومي تيره نعنا

اختصاصات عمومي تيره نعنا

 اختصاصات ريخت شناسي

الف) اختصاصات دستگاه رويشي

– گياهان تيره نعنا معمولاَ علفهايي يكساله يا پايا و ايستاده اند . ساقه برخي از آنها آرژوگا رتانس و گله كوما و نعناي معمولي در ناحيه بن ريشه زا وا ستولون دار است. در مناطق مديترانه اي و ايران گاهي برخي از آنها مانند انواع اسطوخدوس ها ، بعضي از سالوياها ، رزمارينوس بعضي از انواع آويشن كوهي در خارج فلات قاره وجود دارند.

ساقه عموماَ چهارگوش اين گياهان در محل بند يا گره و يا در زير گره، چنانچه در بعضي از كالنوپسيس ها ديده مي شود. متورم است . برگها متقابل و گاهي مانند لاميوم آميلكسيكول ساقه آغوش هستند و آرايش چرخه اي در اين تيره بسيار نادر است. دمبرگها معمولاَ در ناحيه نزديك به انتها رشد كمتري دارند. پهنك داراي اشكال گوناگون است. يعني گاهي باريك و خطي و گاهي نسبتاَ پهن و در حاشيه دندانه دار و يا كامل و گاهي نيز داراي بريدگيهاي كم و بيش عميق است ولي اين بريدگيها هيچگاه برگ را به صورت برگ مركب كه شامل برگچه هاي جدا باشد در نمي آورند. گونه هايي از اين تيره كه در مناطق خشك و آهكي مديترانه مي رويند و يا در نواحي جنوبي وخشك ايران پراكنده اند غالباَ گياهاني چوبي و داراي برگهاي كاهش يافته با پهنكي ضخيم و چرمي و پشيده از كركهاي بسيارند. روزنه ها در عمق بشره برگها و يا در شيارهاي سطحي ساقه فرو رفته اند . وجود اپيدرم چند لايه (هيپودرم) در برش عرضي برگهاي اين گياهان معمولاَ رايج است و وضعي عادي به شمار مي آيد. در تيره نعنا تكثير روشي به وسيله استولون يا بن ريشه زاي ساقه كه به صورت پاجوش و جست ها انجام مي گيرد تقريباَ امري معمولي است.

ب) اختصاصات دستگاه زايشي

گل آذين: گلها بندرت به صورت منفرد در كنار برگها، چنانكه در مليتيس يا برخي از اسكوتلارياها مشاهده مي گردد، ظاهر مي شوند. آرايش برگها ( گل آذين) معمولاَ به صورت چرخه هاي كاذب است. ( مانند لاميوم ها) و ازدو گرزن دوسويه در كنار هر يك از دو برگ متقابل پديد مي آيند. در برخي از سالوياها گرزنها گاهي به سه گل كاهش مي يابند. در بيشتر موارد كه گل آذينها انشعاب پيدا مي كنند در آخرين مرحله تراكم به گرزنهاي يكسويه دم عقربي كه به صورت توده اي كروي است تبديل مي شوند. در برونلا و بتونيكا غالباَ چرخه هاي گل هر چه به انتهاي ساقه نزديك مي شوند به علت كوتاه شدن ماينگره ها و تحليل رفتن برگها ( كه به صورت پولك در مي آيند) متراكم شده گل آذين حالت سنبله انتهايي پيدا مي كند و يا به صورت كپه اي در مي آيد.

گلها كامل و نر ماده اند و تمايل شديد آنها به نامنظم شدن و سازش كامل براي گرده افشاني به وسيله حشرات بسيار محسوس است .