دلايل شكاف ميان نسل‌ها چيست؟

جام جم آنلاين: شكاف نسل‌ها بر قطع پيوندها و روابط بين‌ نسلي اشاره دارد و نخستين بار در دهه 60 ميلادي توسط صاحب‌نظران اجتماعي در كشورهاي غربي مطرح شد كه به بررسي و ساختارشناسي اختلافات فرهنگي ميان والدين و فرزندان مي‌پرداخت. اين پديده از آن تاريخ تا امروز از ابعاد گوناگون مورد بررسي قرار گرفته و تعاريف متفاوتي نيز براي آن ارائه شده است.
يكي از جامع‌ترين تعاريف، شكاف يا فاصله ميان نسل‌ها را چنين تبيين مي‌كند: شكاف نسل‌ها مفهومي است كه اختلاف فاحش رواني، اجتماعي، فرهنگي و تفاوت معنادار در بينش و آگاهي، باورها، تصورات، انتظارات، جهتگيري‌هاي ارزشي و الگوهاي رفتاري ميان 2 نسل همزمان در يك جامعه را مورد توجه قرار مي‌دهد.

در كشور ما نيز همانند ديگر ملل و بويژه كشورهاي در حال توسعه، فاصله نسل‌ها و تبعات ناشي از آن در شوون زندگي فردي و اجتماعي افراد بوضوح عيان است و لزوم چاره‌انديشي براي آن بر كسي پوشيده نيست.

بخصوص در سال‌هاي اخير كه در برخي مناسبات رفتاري فاصله ميان نسل‌ها با وجود اخطارها و افكارها در حال تبديل به شكافي عميق و دامنه‌دار است و محل مناقشات و نابساماني بسيار مي‌شود. در اين مقاله، فهرستي از مهم‌ترين عوامل به وجود آورنده شكاف نسل‌ها در جامعه ايراني همراه توضيح مختصري ارائه شده است.

تغيير و تحول گسترده در شوون زندگي

تغيير دائمي اجتناب‌ناپذير است و امري مذموم و ناپسند شمرده نمي‌شود؛ اما نبود سيستمي براي جذب تغييرات و بومي كردن آن، نابرابري دسترسي به اطلاعات، انجماد فكري درباره لزوم پذيرش تحول و بدبين بودن درخصوص مظاهر دنياي جديد، تغييرات گسترده و عميق را به عامل اصلي شكاف ميان نسل‌ها تبديل مي‌كند. تغييرات در حوزه‌هاي متنوع زندگي نظير فني، تكنولوژيكي، فلسفه زندگي و شيوه‌هاي انجام كار دائمي است و با گسترش ارتباطات نسل‌هاي اجتماعي به تناوب از آن بهره‌مند مي‌شوند.

پيشرفت‌ها و ابداعات جديد از هر سو زندگي بشر را در برمي‌گيرند و نسل‌هاي جديد به فراخور علاقه و اقتضاي سني سريع‌تر از آن آگاه مي‌شوند و دنياي فكري خويش را براساس آن پايه‌ريزي مي‌كنند.

آنها در دسترسي به اطلاعات تغيير و شناخت و يادگيري آن در جامعه نقش پيشرو را بازي مي‌كنند و والدين و بزرگتر‌ها غالبا از غافله جا مي‌مانند.

يك مثال آشكار در اين باره كاربردهاي رايانه و اينترنت در امور روزمره است كه در يك خانواده، جوان‌ها و نوجوانان از اطلاعات و روش‌هاي به روز آن بهره مي برند و در مقابل، والدين و سالمندان به قول خودشان حتي بلد نيستند رايانه را روشن كنند يا به فضاي مجازي وب متصل شوند.

ناگفته پيداست اين مظاهر نوين زندگي، دنياي جديدي براي نسل‌هاي نو مي سازد كه بزرگترها با آن بيگانه‌اند و حتي كار به جايي مي‌رسد كه شنيدن جملاتي نظير «دوره و زمانه عوض شده» و «جوان‌هاي امروزي در دنياي خودشان سير مي‌كنند» اين روزها عادي و تكراري شده است.

مروري بر تحولات اجتماعي نشان مي‌دهد جمود فكري همواره در برابر تغيير ايستادگي مي‌كند و حتي آن را غيراخلاقي و هنجارشكن مي‌داند. از اين رو تقابل سنت و مدرنيته به رويارويي ثبات و تغيير تعبير مي‌شود. والدين و بزرگ‌‌ترها ثبات را عاملي براي هدايت نسل جديد تلقي مي‌كنند و عدول از آن را نمي‌پذيرند.

ديگر اين كه اخلاقيات، شرع و اصالت امور را به سنت نسبت مي‌دهند و تغيير و بي‌ثباتي را عاري از آن مي‌پندارند. اين انجماد فكري حتي با تغيير آشكار شيوه‌هاي زندگي نيز از ميان نمي‌رود و اصرار بر حفظ آن سردرگمي و تعليق را در جامعه باعث مي‌شود، كنش‌هاي مختلف اجتماعي به كار مي‌افتد و تضادها آشكار مي‌شود.

اينجاست كه بي‌هويتي نسلي تازه رخ مي‌نمايد، چرا كه نمي‌تواند ميان آنچه به نظرش درست مي‌رسد، آنچه واقعيت دارد و آنچه به وي القا مي‌شود رابطه‌اي معقول و مناسب بيابد.

ديگر آن كه تبعات ناشي از تغيير بر يكديگر و بر ماهيت تغيير تاثير مي‌گذارند و يكديگر را تشديد مي‌كنند.