چکیده

سوال اصلی در این مقاله به این نکته بر می گردد که گفتمان توسعه از دیدگاه آژانس همکاری بین المللی ژاپن [1] که به اختصار JICA نامیده می شود زنان و جنسیت را چگونه بر اساس پراکندگی مناطق جغرافیایی، تفسیر و ترسیم می‎کند. تحلیل و بررسی این مساله از طریق مصاحبه‎های عمیق، تحلیل اسناد و مدارک و فیلمهای ویدئویی صورت گرفته است. یافته‎های برنامه‎های توصیفی که از سوی JICA در آسیای شرقی، آسیای جنوبی، آمریکای لاتین، افریقا و خاورمیانه به انجام رسید، موید این مطلب بود که آن دسته از مناطقی که از لحاظ فرهنگی [در مواجهه با جنس مخالف] فاصله‎دار به نظرمی‎آیند خصوصاً درفرهنگ‎های همسو باجوامع اسلامی در مقایسه با جوامعی که از این لحاظ بی‎فاصله و صمیمی‌تر هستند، بیشتر احتمال می‎رود که بر تمایلات جنسی زنان متمرکز شده و آنان را چون قربانیانی منفعل در نظر گیرند.

از این رو جنسیت به صحنه‎ای فوق العاده بحث برانگیز در حوزه توسعه بدل شده است که همچون نهادها و اجتماعات بر سر ماهیت بازنمایی و تبیین مسائل اجتماعی و نیز تخصیص منابع (در برابر نفوذ و مداخله توسعه) تقلا می‎کند. این بررسی، تفسیر و برداشت موجود از زنان را در متن مسائل جنسیتی درگیر بابرنامه‎های توسعه جهانی (که به پشتوانه آژانس همکاری بین المللی ژاپن (JICA) انجام شده را) مورد کندوکاو قرار می‎دهد. زمانی که برنامه‎ها و پروژه‎های توسعه JICA مفهوم سازی و توصیف می‎شود، مشخصاً این سوال مطرح می‎شود که نیازها و نقش‎های زنان در فرایند توسعه چگونه شکل پیدا می‎کند؟ و مسائل جنسیتی چگونه بر اساس منطقه‎ای که توسعه در آنجا عملی شده است، متمایز می‎شوند؟ در این مطالعه موردی JICA، به مثابه اهداکننده دوجانبه اجازه می‎دهد که پژوهشی از تفاسیر شرق شناسانه که صرفاً قدرت فراگیر فرضیه‎های محیطی را پیچیده می‎کند، در کنار حوزه‎های غربی آن صورت بگیرد و تفاسیر و تعابیر جنسیتی (در گستره تبعیض‎های موجود از لحاظ مجاورت فرهنگی (Cultural Proximity)) مورد ملاحظه واقع شود (Straubhaar, 1991).

مفاهیم اساسی این کار مشتمل بر توجه به مسائل جنسیت و توسعه در قالب دخالت و نفوذ توسعه ژاپنی است. خصوصاً اینکه توسعه به عنوان شکلی از گفتمان سازمانی/ نهاادی (Institutional discourse) و فرضیه‎های مرتبط با مسائل مطرح شده‎ی جوامع و شیوه حل و فصل آنها، تبیین شده است ( Wilkins & Mody, 2001 ). به همین منظور در این پروژه تحقیقی، جنسیت به عنوان یک سازه اجتماعی (A Social Construct) تفسیر و شناخته می‎شود که با موقعیت‎های سازمانی در می‎آمیزد و با عواملی از قبیل نژاد، قومیت و سایر نشانه‎های متفاوت فرهنگی از طریق سیاست‎ها و رسوم جاری در نهادهای توسعه پیوند می‎خورد.

■ توسعه و جنسیت

چارچوب اساسی در این تحقیق مفروض می‎دارد که توسعه به مثابه یک گفتمان نهادی عمل می‎کند که شناخت نسبت به زنان و جنسیت را با مداخله خود روشن می‎سازد ( Escobr, 1995; Crush, 1995). این گفتمان فراتر از حد توصیف جوامع و شرایط آنها بسط پیدا کرده، و مهارتی را پایه ریزی می‎کند که توسط آژانس‎های توسعه ایجاد شده شکل قانونی به خود گرفته است (Moore, 1995; Hegde, 1996 ). شیوه بیان مسائل اجتماعی ‎شامل‎ مشخص‎کردن شرایط بغرنج ‎و تعریف‎کردن گروههایی برای ‎نگه داشتن ‎آن شرایط ‎در مسیری است‎ که به یک سازمان اجازه دهد که در برنامه‎ها و استراتژی‎هایش، ژست راه حلهای مستدل و منطقی به خود بگیرد (Sch^n,1979). همانطورکه عوامل انتقادی، دخالت و نفوذ اجتماعی را هدایت می‎کنند، نهادهای اهداکننده هم به کنترل و بررسی نیازمندند تا با قدرت فوق¬العاده‎ای که در زبان و عمل‎شان دارند، بتوانند شکل¬دهی به بحث‎های جهانشمول و نفوذ در جوامع و ملت‎های دریافت کننده را در دست گیرند (Wilkins, 2000a).

اعتقاد کلی گفتمان توسعه همچون معرفت که گروههای قدرت‎مند را قادر به تثبیت حاکمیت و توجیه نفوذ و مداخله می‎کند ریشه در چارچوب نظری سعید دارد (1978). بحث شرق شناسی او، انتقادی است که نظرها را به پویایی تاریخی و ساختاری معطوف‎ می‎سازد و تسلط ایدئولوژیک را از طریق رسانه، نیروهای مسلح و آموزش افزودن برنهادهای متولی توسعه ناگزیر و رهنمون شده می‎داند. سعید، چارچوب بحث خود را (از آنچه درگیر شدن کشورهای اروپای غربی در شرق شناسی بوده) به اهمیت بازشناسی نقش ایالات متحده به عنوان قدرت مسلط در مفهوم جهانشمول کنونی، تغییر می‎دهد. من مایلم بیشتر به این بحث پرداخته و یادآور شوم که آنچه اهمیت دارد ضرورتاً موقعیت اقلیمی نیست، بلکه در واقع اتصال به منابع است که در جدال قدرت مهم محسوب می‎شود.(Shah & Wilkins, 2004).