نقش محوری فناوری‌های نوظهور در رشد و توسعه اقتصادی و توسعه سریع این فناوری‌ها در دهه‌های اخیر، از جمله مواردی هستند که توجه بسیاری از سیاست‌گذاران و محققان کشورهای توسعه یافته و نوظهور را به خود جلب کرده‌اند. سیاست‌گذارن، به مسائل برنامه‌ریزی مربوط به توسعه این فناوری‌ها و نیز کاربردهای آنها برای رشد و توسعه اقتصادی توجه ویژه‌ای دارند. «تعریف جدید و چارچوبی برای توسعه راهبرد ملی فناوری: مطالعه موردی فناوری نانو در ایران»، عنوان مقاله ای است که به این موضوع پرداخته است. این مقاله حاصل پژوهش آقایان دکتر سپهر قاضی نوری، علی دیوسالار و صوفی است که در مجله بین المللی «Technological Forecasting & Social Change» در سال 2008 منتشر شده است. در ادامه خلاصه ای از این مقاله آمده است.

تدوین راهبردهای توسعه فناوری در سطح ملی، نیازمند دامنه گسترده‌ای از تکنیک‌ها و مکانیزم‌هایی است که تحت عنوان «سیاست ملی علم و فناوری» تعریف می‌شوند. سیاست‌های ملی فناوری، دربرگیرنده برنامه‌ریزی کلی است که توجه خاصی به فناوری‌های نوظهوری چون فناوری‌نانو، زیست‌فناوری و ... می‌کند.

توجه ایران به علم و فناوری‌نانو از سال 2001 آغاز شد. برای تدوین راهبرد ملی فناوری‌نانو در ایران از ترکیب « راهبرد فناوری شرکت» و «سیاست فناوری ملی» استفاده شده است. راهبرد فناوری شرکت، مدلی از تصمیمات مدیریتی مربوط به استفاده از اهداف و ابزارهای فناوری‌های کلیدی، برای تحقق اهداف کسب و کار و اولویت‌بندی برنامه‌های فناورانه آینده شرکت است.

سیاست ملی فناوری، عبارت است از «مجموعه اقدامات دولت که بر تولید، اخذ، تطابق، انتشار و استفاده از دانش فناورانه، به گونه‌ای که دولت برای جامعه سودمند می‌داند، تاثیر می‌گذارد».

در صورتی که ما بخواهیم از مفهوم راهبرد فناوری شرکت در سطح ملی استفاده کنیم این راهبرد نمی‌تواند معادل سیاست فناوری ملی باشد. یکی از دلایل مهم این امر، این است که این راهبرد عمدتا به مفهوم انتخاب مسیر بوده و یک فرد باید از بین گزینه‌های موجود یک گزینه را انتخاب کند؛ هرچند که برای این سیاست ممکن است گزینه‌های ارزشمندی وجود نداشته باشد. برای مثال در سیاست‌های افقی ، انتخاب از بین حوزه‌های مختلف فناوری وجود ندارد بلکه این سیاست‌ها بر طرح‌ها، ابزارها یا سیاست‌های کارکردی که هدف آنها بهبود کارکردهای بازار است تمرکز دارند. در حالی که طبق سیاست‌های عمودی دولت به طور کلی از فناوری‌های خاص حمایت می‌کند. این حمایت‌های عمودی، توسط دولت ارائه می‌شوند. اما در سیاست‌های افقی حمایت‌های دولت کلی بوده و در قالب ارائه یارانه به فعالیت‌های تحقیق و توسعه شرکت‌ها است. سیاست‌های افقی دولت، بازار محور بوده و باعث ارتقای کارایی بازار می‌شوند.

با مقایسه دو مفهوم سیاست ملی فناوری‌ و راهبرد فناوری شرکت، مفهوم سومی مطرح شد که راهبرد ملی فناوری نام دارد. راهبرد ملی فناوری، مجموعه‌ای از حوزه‌های فناوری مرتبط مطلوب است که از حمایت‌های دولت در قالب اهداف خاص برای هر شاخه از فناوری بهرمند می‌شوند. این راهبرد وظایف و مسوولیت‌های سازمان‌های دولتی مربوط را، که مسوول اجرای این اهداف برای هر حوزه فناوری هستند، تعیین می‌کند. لازم به ذکر است که مفهوم اولویت‌گذاری به طور طبیعی در این تعریف نهفته است.

مدل پیشنهادی برای تدوین راهبرد ملی فناوری

تهیه لیستی از فناوری‌های حیاتی؛ هدف اصلی این گام تهیه لیستی از فناوری‌های حیاتی و تعیین مجموعه اقدامات سیاستی است که منجر به تحقق اهداف شوند. رتبه‌بندی فناوری‌ها با استفاده از دو ویژگی جذابیت و امکان‌پذیری انجام شد. جذابیت یک فناوری براساس مزایای اقتصادی اجتماعی و فرصت‌های علمی و فناورانه مربوط به آن تعیین می‌‌شود. امکان‌پذیری نیز به پتانسیل تحقیق و توسعه و توانایی اجتماعی برای بهر‌ه‌برداری اثربخش از فناوری جدید مربوط می‌شود.

راهبرد فناوری ملی پیشنهاد شده در این مقاله یک روش جدید در حل مسائل پیش‌روی کشور در مدیریت شاخه‌های مختلف این فناوری است. با استفاده از تحلیل SWOT و رویکرد PROMTHEE (روش سازمانی رتبه‌بندی ترجیحی برای غنای ارزیابی)، ماتریس جذابیت توانمندی برای توسعه فناوری‌نانو در ایران طراحی شد. نتایج نشان داد که اکثر حوزه‌های فناوری‌نانو در ایران در طبقه راهبردی آغاز تحقیقات و توسعه، قرار دارند. بعلاوه با اتکا بر این یافته‌‌ها، ایجاد مکانیزم تعیین راهبردهای فناوری، منجر به استفاده شفاف از این فناوری‌ها در سایر کاربردها می‌شود.