چكيده متن:

گفتاري كه پيش‌روي خوانندگان محترم قرار دارد حاصل تلاشي است در تعمق و غور و بررسي منابع، اسناد و مدارك بر جاي مانده از اسداله علم. پيش از اين در دفتري جداگانه زندگي سياسي خاندان علم به طور كلي و زندگي سياسي اسداله علم به طور اخص توسط نگارنده اين سطور مورد بررسي قرار گرفته است. با اين حال از آنجايي كه به دلايل عديده‌اي زواياي مختلف زندگي سياسي، اجتماعي و ... اسداله علم آخرين شخصيت قدرتمند و قابل اعتناي خاندان علم آن چنان كه بايد روشن نشده بود، نگارنده براي انجام تحقيقي گسترده‌تر و در عين حال انسجام‌يافته‌تر درباره اسداله علم ناگزير شد تا خلاء موجود را در حد بضاعت مزجات خود بپوشاند. اين خلاء هنگامي بيش از پيش آشكار شد كه منابع مختلف نظير كتب تحقيقي، خاطرات و بالاخص اسناد و مدارك جديدي درباره زواياي مختلف زندگي اسداله علم به دست آمد و اين خود اشتياق نگارنده را جهت انجام تحقيق بيشتر كرد. در اين ميان بالاخص اسناد تازه‌ياب مركز اسناد مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران و مركز اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي بيش از هر منبع ديگري به مقصود مطالعاتي و تحقيقاتي نويسنده ياري رساند. به ويژه اسناد بكر و كمتر دست‌يافتني مؤسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي گره‌گاه‌هاي بسياري از جوانب مختلف حيات سياسي ـ اجتماعي اسداله علم و حوادث مربوط به او را براي نگارنده روشن ساخت. با اين حال اين پايان راه نيست، چرا كه بدون ترديد بخش اعظمي از اسناد و مدارك بر جاي مانده از اسداله علم هنوز در مراكز اسنادي پراكنده كشور كماكان مكتوم مانده و در معرض ديد و داوري قرار نگرفته است. اميد است در آينده‌اي نه چندان دور اين معضل اساسي از پيش روي محققين و مورخين برداشته شود تا تحقيقات آتي محققان بالاخص در عرصه تاريخ معاصر ايران در بستري منطقي‌تر و روشنگرانه‌ تداوم يابد.

از ويژگي‌هاي اين تحقيق تنوع و گستردگي تقريباً قابل توجه منابع مطالعاتي آن بوده‌ست. تقريباً كمتر منبع چاپي نظير كتب، نشريات ادواري، روزنامه‌ها و ... دوره سلطنت محمدرضا پهلوي را مي‌توان سراغ گرفت كه مطلبي درباره اسداله علم نداشته باشد. اگر چه اين امر از يك سو به غناي مدارك خام تحقيق حاضر افزود،‌ اما از سوي ديگر به علت اظهارنظرات متعدد و گاه متناقض، داوري نهايي را براي نگارنده مشكل مي‌ساخت. با تمام اين احوال نهايت سعي صورت گرفته است تا منابعي كه بيشتر با حقيقت قرين بوده‌اند مورد ارجاع و اِسناد قرار گيرند و از هر گونه داوري يك سويه و جانبدارانه خودداري شود. گو اين كه چنانكه در مباحث آتي هم خواهيم ديد تمام اظهارنظرها و داوري‌ها درباره موضوع پژوهش مبتني بر اسناد و مدارك بوده و از آوردن هر گونه سخن وگ فتار بدون پايه‌اي اجتناب شده است و به ويژه داوري‌ها و فرضياتي هم كه غالباً در اوايل هر فصل ارائه شده است مبتني بر اسناد و مداركي بوده است كه نويسنده در مباحث بعدي همان فصل به اثبات آن همت گماشته سات.

در انجام اين پژوهش بالاخص مديون همسر گرانقدرم سركار خانم اقبال حكيميون هستم. ايشان تقريباً در تمام مراحل تحقيق ياري‌گر نگارنده بوده است. سركار ايشان دست كم يك هزار فيش از كتب و ساير منابع مطالعاتي را براي تحقيق حاضر تهيه و تدوين نموده است و مهم‌تر از اين قريب 1200 صفحه دستنوشته نگارنده را با خطي بسيار زيبا پاكنويس كرده‌اند. مضافاً اين كه طي ماه‌ها تحقيق و تدوين اثر حاضر صبر و حوصله قابل ستايش ايشان محيط منزل را به كانون بسيار مناسب براي امور پژوهشي و تحقيقاتي تبديل كرده بود. به خاطر تمام ياري‌ها و همدلي‌ها از ايشان صميمانه تشكر و قدرداني مي‌كنم.

بر خود فرض مي‌دانم تا از جناب آقاي عبداله شهبازي محقق سخت‌كوش و ارزشمند تاريخ ايران تشكر و قدرداني كنم. ايشان در مراحل مختلف اين پژوهش نگارنده را از راهنمايي‌هاي ارزنده خود بي‌نصيب نگذاشتند.

استاد بزرگوارم دكتر رضا رئيس طوسي نيز در موارد متعدد راهنمايي‌هاي لازم را درباره برخي زواياي زندگي سياسي اسداله علم در اختيار اين جانب قرار دارند. از صميمت، فروتن و حسن نظر ايشان قدرداني مي‌نمايم.

از ديگر كساني كه هر يك به نحوي از انحاء در انجام اين پژوهش به ياري نگارنده شتافته‌اند بايد از سركار خانم ليلا قدياني، آقاي موسي فقيه حقاني، آقاي عليرضا مشايخ، دكتر حسين آباديان، آقاي علي‌اكبر مشعوف، آقاي حسين كلاته، آقاي غلامرضا شريفي، خانم سكينه كريمي،‌ خانم معصومه عمادي و آقاي احمد فاضلي پناه نام ببرم. از تمامي اين عزيزان صميمانه تشكر مي‌نمايم.

در پايان بايد متذكر شوم كه مسئوليت تمام مطالب مندرج در اثر حاضر بر عهده نگارنده مي‌باشد و اميدوارم تلاش حاضر بتواند زوايايي مكتوم از تاريخ معاصر ايران را به روي خوانندگان محترم بگشايد. با اين حال پيشاپيش اعترام مي‌كنم كه پژوهش حاضر قطعاً خالي از اشكال و خطا نخواهد بود. بنابراين از پژوهشگران، صاحب‌نظران و مورخان صميمانه تقاضا دارم مشكلات و اشتباهات احتمالي را به نگارنده تذكر دهند تا در تحقيقات و پژوهش‌هاي آتي ابواب خطا و اشتباه بيشتر مسدود بماند.