مقدمه :

از پیامدهای احتمالی اختلافهای جمعی بین کارگران و سازمانهایشان با کار فرمایان، اعتصاب و تعطیل محل کار است. معمولاً اعتصاب و تعطیل کارگاه از آخرین اقدامات طرفین کار است. کارگران و کارفرمایان پس از آنکه تمهیدات و تدابیر بسیاری را برای اختلافهای بین خود به کار بردند و نتیجه ای از آنها نگرفتند درصدد بر می آیند که به این دو حربه متوسل شوند و خود و جامعه خویش را مشمول پیامدها و احتمالاً ضررها و خسارتهای نای از آنها کنند. باید متذکر شد که اعتصاب خیلی بیشتر از تعطیل کارگاه اتفاق می افتد، زیرا کار فرمایان معمولاً شرایط کار را به طور یک جانبه تغییر می دهند و کارگران فاقد چنین امتیازی هستند و لذا برای ایجاد تغییر در شرایط کار به اعتصاب متوسل می شوند.

البته کار فرمایان اعتصاب را به عنوان اقدامی گروهی مخرب نیست به حقوق خویش قلمداد می کنند، زیرا در اعتصاب است که امتیازات کار فرما در حوزه کنترل کسب و کارش به مبارزه طلبیده می شود. به این دلیل است که اعتصاب از جانب کار فرمایان همواره به عنوان عملی مخرب، غیر مسئولانه، خلاف منافع جامعه، خلاف منافع خود کارگران، عاملی جهت تضییع منابع، اقدامی تهاجم آمیز و توام با خشونت و ناسازگار با دموکراسی و اصولاً امری غیر ضروری توصیف شده است.

البته این طرز برخورد کار فرمایانه، به علت تناقضها و تعارضهای موجود در ساختار نظام روابط جمعی کار، تقریباً هیچ گاه موثر نبوده است و اغتصاب پیروزمندانه بر محدودیتهای موجود غلبه کرده است. اعتصاب اقدامی نمایشی و گروهی، از جانب کارگران است که اولاً به منظور بیان مشکلات و نارساییهای اقتصادی، اجتماعی و شغلی موجود، ثانیاً برای اعتراض به سوء رفتار شغلی کار فرما و ثالثاً برای کنترل قدرت یک جانبه وی در فرایند تولید صورت می گیرد.این اقدام را ممکن است گروهی بزرگ متشکل و یا عده معدودی کارگر، برای مدتی طولانی و یا مدت زمانی کوتاه انجام دهند. در هر حال، اعتصاب فصل مخصوصی در روابط صنعتی و شغلی گشوده است.

به قول وایت هد، هر نوع تزلزلی در احترام به قرار دادها، نشانه واضحی از وجود اشکال در نظام روابط صنعتی است. لذا با توجه به اشکالاتی که ذاتی نظامهای روابط صنعتی است شایسته است که به جای سرکوب هر نوع اعتراض و اعتصاب، در راه شناخت پدیده مزبور تلاش به عمل آید و تا آنجا که امکان دارد سعی شود که این پدیده پیچیده اجتماعی تحت نظم و نظارت در آید.

اعتصاب و تأثیر آن بر روند جامعه

اعتصاب به معنی توقف موقت کار توسط گروهی از کارکنان به منظور بیان شکایت یا تحمیل یک تقاضا است.در اعتصاب اقدام علیه کارفرمایان انجام می‌گیرد؛ و در نهایت ممکن است کارگران و مدیران وارد ستیزه اجتماعی شوند.

دریك تعریف كلی از اعتصاب باید گفت: اعتصاب دست از كار كشیدن کار گران (به معنای عام كارگر)، كارمندان و سایر گروه‌ها را گویند كه ... به منظور مختل شدن امور [در راستای رسیدن به اهداف و خواسته‌هایشان] صورت می‌گیرد. اگر اعتصاب شكل سیاسی به خود بگیرد، اعتراض محقق می‌شود. واژه‌های مشابه و در عین حال متفاوت با آن عبارتند از شورش، تحصن، انقلاب و ... .

تعریف اعتصاب همانند سایر مفاهیم علوم انسانی تا حدود زیادی نسبی است، به گونه‌ای كه عملی ممكن است دریك كشور اعتصاب به حساب آید و در كشور دیگر اعتصاب محسوب نگردد؛ به عنوان مثال در انگلستان توقف كار باید ده نفریا بیشتر را در بر گیرد، تا به عنوان اعتصاب گزارش شود؛ در صورتی كه در آمریكا (از سال 1982م. به بعد) تنها توقف‌هایی كه شامل هزار نفریا بیشتر باشد در آمار اعتصاب ثبت می‌شود.

برای اعتصاب می‌توان حالت‌های مختلفی در نظر گرفت. از این حالت‌های گوناگون می‌توان به اعتصابات عمومی (Strike general)،‌اعتصاب ظرف مدت معین و غیر معین، اعتصاب غیر مجاز (Unauthorized Strike)، اعتصاب نشسته (Sit down Strike) و اعتصاب همدردی (Sympathetic Strike) اشاره كرد.

اعتصاب عمومی: دست كشیدن تمامیا اكثر كارگران و كاركنان دریك ناحیهیا در كشور.

اعتصاب غیر مجاز: اعتصابی است كه برق آسا و بدون اجازه و تصویب مقامات اتحادیه كارگری ذینفع انجام می‌گیرد.

اعتصاب نشسته: در این نوع، كارگران پس از اعلام اعتصاب، محل كار را تا زمانی كه كارفرما حاضر به قبول مذاكره نگردد، ترك نمی‌كنند.

اعتصاب همدردی: جایی است که كارگران شخصاً از كارفرمای خود شكایتی ندارند؛ امّا، به خاطر همدردی با كارگران اعتصابی، دست از كار می‌كشند.

با توجه به تعاریف و حالات گوناگونی كه اعتصاب دارد، می‌توان گفت پدیده خارجی و وجه مشترك اعتصاب‌ها، متوقف كردن کار از طرف کارکنان می باشد. در مورد تاریخچه اعتصابات کارگری و نزاع میان کارگران و كارفرمایان باید گفت كه: جدال میان این دو نیمه نخست قرن 19، اغلب به صورت نیمه سازانیافته بود كه با كارهایی از قبیل ترك محل كار و اجتماع در خیابان‌ها و إعمال رفتارهای متمردانه نسبت به مسئولین و كارفرمایان خود، همراه بود؛ ولی به مرور زمان، این جدال شكلی مدنی به خود گرفت و به شكل چانه زنی سازمانیافته میان كارگران و مدیریت تبدیل شد.