بشردر ابتدای تمدن خویش زندگی ساده و فاقد صنعت و حرفه¬های گوناگون داشته است اما به تدریج با رشد جوامع بشری انسان برای رفع نیازهای حیاتی زندگی خویش حرکت خویش را به سمت تولید که لازمه آن مصرف انرژی و به کارگیری فکر و اندیشه بود آغاز کرد .

به تدریج با رشد روزافزون جمعیت ، نیازهای انسان نیز رو به فزونی نهاد . اهمیت رفع این نیازها برای انسان و کنجکاوی وهوشیاری وی باعث گردید که بشر هر روز بتواند رازی از طبیعت را کشف و به یکی از قوانین آن آشنا گردد که این امر باعث گردید که انسان به کمک قدرت خلاقیت خود دست به اختراعات و اکتشافات بزند که نتیجه آن خلع دستگاه¬های اولیه صنعتی بود . به دنبال این گونه تحولات در زندگی بشر مفهوم صنعت به شکل ملموس¬تری وارد زندگی وی گردید و هر روز با تحولی جدید در آن ،گویی پای در راهی بی¬نهایت می¬نهاد و صنعت که بشر آفریده بود خود در کنار عاملی مهم به نام نیروی کار جان می¬گرفت .

به دنبال انقلاب صنعتی که در قرن 19 در جهان به وقوع پیوست که خود نقطه عطفی در تاریخ بشر به حساب می¬آید موجی از نیروهای کار راهی مراکز صنعتی شدند که چراغ¬های صنعت را با بازوان خویش به حرکت در می¬آوردند .

اما صنعتی که انسان آن¬گونه به آن غره شده بود و آن را راهی و وسیله¬ای در رسیدن به تکامل و رفع نیازهای بی¬پایانش می¬دید ، خود به جولانگاهی برای انواع خطرات برای خود وی بدل گردید .

هر روز انسان¬های بسیاری که اغلب از طبقه پایین جامعه بودند قربانی دستگاه¬ها و ابزار¬آلاتی بودند که همنوعانشان ساخته بودند و این در حالی بود که قانون مدونی جهت حمایت از این قشر افراد وجود نداشت .

به تدریج این امر اهمیت بیشتری یافت که در نتیجه دولت¬مردان را بر آن داشت تا با تدوین قوانین

لازم¬الاجرا طبقه کارگر را مورد حمایت قرار دهند .

به دنبال این امر و به دنبال جهانی¬شدن این موضوع سازمان¬های گوناگون از جمله (I.L.O سازمان بین المللی کار ) بوجود آمدند که رسما متصدی حمایت از کارگران را در سطح جهانی به عهده گرفتند .

به دنبال گسترش و اهمیت موضوع کار و کارگر به تدریج علمی نیز به نام بهداشت حرفه¬ای بوجود آمد که هدف آن بررسی مسائل مختلف بهداشتی افرادی است که بکار گماشته می¬شوند .

در ایران نیز ماده 85 قانون کار به امر حفاظت کارگران در برابر بیماری¬های حرفه¬ای و تامین بهداشت کار و کارگران اختصاص داده شده است .

بهداشت حرفه¬ای

علم بهداشت حرفه¬ای به بهداشت کار و محیط کار مربوط می¬گردد . در اصل دامنه این علم از

بیماری¬های شغلی و صدمات ناشی از کار تا شرایط کاری و محیط کار گسترده است . واضح است که شرایط کاری محیط کار یکی از فاکتور¬های تاثیر¬گذار در میزان ضایعات انسانی ناشی از کار

می¬باشد .

اولین تعریف آن بوسیله کمیته ILO/WHO در سال1950 به این صورت بیان گردید که کارگران از خطرات ناشی از فاکتور¬های ضد سلامتی ، قرار¬دادن و نگهداری کارگر در یک محیط شغلی مطابق با تواناییهای روحی و فکری وی و تنظیم کار برای افراد و در نظر گرفتن هر فرد برای شغل مشخص از جمله وظایف بهداشت حرفه¬ای است.

بر اساس تعریف ، بهداشت حرفه¬ای دارای دامنه گسترده¬ای است .در واقع لازمه این علم داشتن اطلاعات از خیلی علوم چون پزشکی ، مهندسی ، شیمی ، سم¬شناسی ، روان¬شناسی ، فیزیولوژی و آمارمی¬باشد .

در اینجا این نکته قابل ذکر است که تفاوت بهداشت حرفه¬ای و بهداشت عمومی آن است که بهداشت حرفهای در ارتباط با انسان و محیط کار وی چه از لحاظ روحی و چه از لحاظ جسمی می¬باشد .

در حالی که بهداشت عمومی در ارتباط با انسان و محیط اطرافش در جامعه و خارج از محیط کارش می¬باشد که به بررسی عواملی چون آلودگی آب و هوا ، تغذیه و بیماری¬هایی که ممکن است سلامتی انسان را به خطر اندازد می¬پردازد .

بهداشت حرفه¬ای به مطالعه فاکتور¬های مربوط به کار ، روش¬های کاری و شرایط کاری و محیط کار که ممکن است باعث بیماری ، صدمه یا اختلال در سلامت کارگران شوند مثل ناسازگاری با کار نسبت به خطرات شیمیایی و فیزیکی چون مسمومیت ناشی از اسنشاق گرد و غبار ، گاز¬ها و بخارات می¬پردازد .

از نمونه¬های بارز این اختلالات می¬توان به سیلیکوزیس ناشی از گرد و غبار، کوارتز ، بیماری¬های پوستی حاصل از مواد محرک و حساسیت¬زا ، کری شغلی ناشی از سروصدا و خطرات بالقوه مکانیکی ناشی از ماشینها وعلاوه بر آن بر روابط انسانی نادرست در کار اشاره کرد که باعث ناسازگاری وعدم تطابق با محیط کار میشود که خود دارای علایم عصبی بسیاری است که در همه این موارد بهداشت حرفه¬ای در حقیقت حفظ سلامتی کارگران در مقابل خطرات و سایر فاکتور¬های سلامتی را در محیط کار و حین کار کردن تحت¬الشعاع قرار می¬دهد .

در هر حال بهداشت حرفه¬ای نه تنها به حفظ سلامتی ، به ارتقای سلامتی و بهداشت که خود شامل هر چیزی است که می¬تواند سلامتی و ظرفیت کاری کارگر را ارتقا دهد مثلا اقدامات پیشگیرانه در مقابل بیماری¬های معمول ، بهبود تغزیه و سلامتی روحی کارگران ، می¬پردازد .

علم بهداشت حرفه¬ای بر اساس انواع مختلف مشکلات و مسایل بهداشتی و روش¬های علمی مختلف مورد استفاده به تخصص¬های مختلف تقسیم می¬گردد که به صورت زیر می¬باشد :

فیزیو¬لوژی حرفه¬ای (شغلی ) :

که به واکنش فیزیولوژیک و فاکتور¬های کاری چون کار سنگین ، استرس گرمایی و مطالعه انواع مختلف خستگی می¬پردازد .

روانشناسی شغلی

که به نیاز¬های روحی و روانی شغل و چگونگی ارزیابی ظرفیت روحی افراد مختلف می¬پردازد .

طب حرفه¬ای یا پاتولوژی شغلی

که در ارتباط با بیماری¬های شغلی ناشی از عوامل شیمیایی مثل مسمومیت ، پنوموکونیوز و سایر

بیماری¬های ریوی حاصل از استنشاق گرد و غبار و بیماری¬های پوستی و نیز بیماری¬های ناشی از عوامل فیزیکی از قبیل کری ناشی از سر و صدا و اثرات مهلک ناشی پرتوهای یونساز می¬باشد .

مهندسی بهداشت ¬حرفه¬ای ( Occupational hygienist)

مطالعه مواجهه با خطرات شغلی باعث ایجاد یک رشته مهندسی بهداشت حرفه¬ای شده است . این علم شامل روش¬های اندازه¬گیری خطرات شغلی از قبیل غلظت گازها و گرد¬و¬غبار و شدت هر فرکانس صوت و ارتعاش می¬باشد . این علم یک بخش مهم و جدید از علم بهداشت حرفه¬ای نوین است . در ضمن پیشگیری از حوادث ناشی از کار باعث ایجاد یک رشته تخصصی از ایمنی شده که نه تنها فاکتور¬های مکانیکی بلکه فاکتور¬های انسانی را نیز مورد بررسی قرار می¬دهد .