صلح در لغت به معناي آشتي، سازش و پايان دادن به جنگ و نزاع مي‌باشد.

در اصطلاح فقهی، عقدي است كه براي اصلاح ميان دو كس كه در معامله و يا واقعه‌اي اختلاف دارند، منعقد مي‌شود که منظور قانون نیز، همین است.

مبناي مشروعيت صلح

در اين مورد تنها به آيه‌اي از قرآن كريم استناد مي‌شود كه مي‌فرمايد:

« وَ إِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلاَ جُنَاْحَ عَلَيْهِمَا أَن يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَ الصُّلْحُ خَيْرٌ» (انبياء/128)

«و اگر زن از شوهرش، سركشي يا روگرداني ببيند، گناهي بر هر دوي آن‌ها نيست كه در بين خود به خوبي، آشتي برقرار سازند و آشتي كردن بهتر است»

قواعد حاكم بر صلح

1) وجود اختلاف؛ اختلاف ممكن است قبلاً‌ ايجاد شده و عقد صلح در جهت رفع آن باشد و يا اين‌كه اختلاف محتمل باشد، و در آينده صورت پذيرد.

2) لزوم تلطيف ادعاي طرفين در صلح؛ در عقد صلح، بايد هر كدام از دو طرف از بخشي از ادعاهاي خود كوتاه آيند، نه اين‌كه فقط يكي از طرفين، به كلي از ادّعاي خود صرف‌نظر نمايد. گرچه اين مسأله اختلافي است.

ويژگي‌هاي عقد صلح

1) صلح از عقود توافقي است و تراضي طرفين، شرط پيدايش آن مي‌باشد، رعايت تشريفات عقود نيز در آن شرط نمي‌باشد، فقط رضايت طرفين همراه با بيان ايجاب و قبول، كفايت مي‌كند، البته طرفین بايد اهليت معامله و تصرف داشته باشند، تا عمل آن¬ها مشروع و محکمه پسند باشد.

2) عقد صلح، عقدي لازم است، چنان‌كه اگر كسي به موجب صلح، نزاعي را پايان داد، پس از آن نمي‌تواند از نظر خويش برگردد و دوبارۀ اقامۀ دعوي در مورد همان موضوع و همان سبب نمايد مگر از طريق فسخ و اقاله كه قانون اين حق را داده است.

3) صلح ممكن است معوض و يا غیر معوض باشد.

4) صلح عقد مستقل است؛ همان‌طور كه صاحب جواهر (ره) مي‌فرمايد: در نظر ما فقهای اماميه، صلح عقد اصلی است و فرع بر عقود ديگر نيست، اگر چه همان فايده‌اي را افاده كند كه ممكن است يكي از عقود افاده نمايد.

گرچه فقهاء اهل سنت معتقدند كه صلح در مقام هر عقدي كه واقع شود، همان خواهد بود، مثلاً صلح در دريافت عين مورد اختلاف در اجاره، در مقابل واگذاري، منفعت شيء ديگر، براي مدت، صلح به معناي اجاره است.

آثار و احكام صلح

1) پايان دادن به نزاع؛ كه اين امر قطعي و لازم است و طرفين نمي‌توانند از آن عدول كنند.

2) عدم ثبوت حق شفعه در صلح؛ يكي از آثار مستقل بودن صلح از ديگر عقود، نبود حق شفعه در آن است اگر چه صلح در مقام بيع باشد.

3) پيشنهاد صلح از طرفي به معناي اقرار به دعوي نمي‌باشد؛ چرا كه رفع ابهام از وضع حقوقي مورد نزاع، ملازمه‌اي با تصديق حق ندارد.

احکام صلح‏

مسئلۀ 2465:صلح یکی از موضوعات مورد تأکید و تشویق اسلام است و عبارت است از اینکه فرد یا گروهی با کسی یا کسان دیگر، توافق کنند مقداری از مال یا سود آن‎را به آنان تملیک کنند و یا از حقّی که دارند صرف نظر کنند یا از طلب خود و یا مقداری از آن بگذرند تا او نیز از مال یا سود مال یا حق و یا از مطالباتی که دارد مقداری را واگذار کند یا از آن بگذرد. در صورتی که کسی به عنوان صلح، حتّی بدون عوض، مقداری از مالش را به او بدهد یا از حقّ خود بگذرد یا منفعتی را در اختیار طرف قرار دهد و یا صرف نظر کند و بخواهد صلح و مصالحه‏ای صورت گیرد و طرف هم قبول کند، صلح صحیح است.

مسئلۀ 2466:صلح عقد مستقل است و احکام و آثار خاص خود را دارد، گرچه بر حسب موارد مختلف فواید و نتایج فروش، هبه، ابراء، اجاره، عاریه و مانند آنها بر آن مترتّب می‏شود.

مسئلۀ 2467:صلح صیغه مخصوص و لفظ معین ندارد و با هر زبان و فعلی مقصود خود را بفهماند کفایت می‏کند.

مسئلۀ 2468:دو طرف صلح باید شرایط عقل، بلوغ، اختیار، قصد و سفیه نبودن را داشته باشند، بنابراین صلح غیر بالغ، دیوانه و کسی که به سبب ناچاری صلح می‏کند یا قصد صلح ندارد یا سفیه است و اموالش را در کارهای بیهوده مصرف می‏کند، باطل است و نیز حاکم شرع جامع شرایط آنها را از تصرف در اموالشان منع نکرده باشد، در این صورت انجام صلح اگر موجب تصرّف آنها در اموالشان شود صحیح نیست.

مسئلۀ 2469:مصالحه دو چیز که از یک جنس هستند و وزنشان معلوم است در صورتی درست است که وزن یکی از آنها از دیگری کمتر یا بیشتر نباشد، ولی اگر وزن آنها معلوم نشد، اگرچه احتمال دهند وزن یکی کمتر یا بیشتر است، صلح صحیح است.

مسئلۀ 2470:اگر کسی مقدار بدهی خود را بداند، ولی طلبکارش نداند، در صورتی که طلبکار، طلبش را به مقدار کمتر با او صلح کند، مثلاً ده هزار بدهی را به پنج هزار مصالحه کند، آن مقدار اضافه بر بدهکار حلال نیست، مگر آنکه تمام مقدار را به طلبکار بگوید و طلبکار بعد از اطّلاع رضایت بدهد یا بدهکار یقین داشته باشد که اگر طلبکار میزان واقعی طلبش را هم می‏دانست، باز صلح می‏کرد و بقیه‏اش را به بدهکار می‏بخشید.

مسئلۀ 2471:صلح از عقود لازمه است، بنابراین اگر دو نفر با هم صلح کنند، هیچ یک حق ندارد آن‎را به هم بزند، مگر آنکه هر دو راضی شوند یا در ضمن عقد برای هر دو یا یکی از آنان حقّ به هم زدن صلح را قرار داده باشند، در این صورت کسی که حق دارد می‏تواند صلح را به هم بزند.

مسئلۀ 2472:اگر کسی از دیگری طلبی دارد که باید پس از مدّتی از او بگیرد، چنانچه بخواهد طلب خود را به مقدار کمتری صلح کند و مقصودش این باشد که مقداری را گذشت کند و مابقی را نقد بگیرد، اشکال ندارد.