اشاره : دکتر محمد مهدي رحمتي ، داراي دکتراي جامعه‏شناسي از دانشگاه تهران و عضو هيات علمي دانشگاه گيلان است. مينه‏هاي مورد علاقه‏ي وي آسيب‏شناسي اجتماعي، نظريه‏هاي جامعه‏شناسي و جامعه‏شناسي ورزش مي‏باشد.

وي پژوهش‏هاي متعددي را در موضوعات مختلف جامعه‏شناسي انجام داده و مقالات مختلفي از ايشان در مجلات علمي و پژوهشي به چاپ رسيده است. دو كتاب از وي با عنوان جامعه‏شناسي خشونت ورزشي، و هويت اجتماعي و مصرف کالاهاي فرهنگي زير چاپ است. در ادامه نظر خوانندگان را به گفت و گو با دکتر رحمتي جلب مي‏كنيم. هدف از اين مصاحبه شناساندن يکي از حوزه‏هاي جديد جامعه‏شناسي، يعني جامعه شناسي ورزش است.

به نظر شما حوزه‏ي تخصصي جامعه‏شناسي ورزش در ايران در حال حاضر در چه وضعيتي قرار دارد؟

جامعه شناسي ورزش در ايران هنوز به صورت يک حوزه‏ي تخصصي مطرح نشده است، چون به طور كلي در ساير نقاط دنيا نيز گرايش تخصصي جديدي به شمار مي‏آيد. با اين‏حال، در مقايسه، اين گرايش و حوزه‏ي تخصصي هنوز در جامعه‏شناسي ايران جا نيفتاده است. در حد اشاره گاهي در مناسبت‏هاي گوناگون مطرح مي‏شود، مثلا در دهه‏ي 1370 نشريه‏ي تخصصي وزارت ارشاد با نام فرهنگ عمومي دو شماره را به فاصله چند سال از هم به فوتبال اختصاص داد؛ يکي در سال 76_75 و ديگري در سال 80_79 . به تناسب رويدادهايي که در عرصه‏ي ورزش رخ مي‏دهند، اساتيد دانشگاه اظهارنظرهايي مي‏کنند ، ولي اينها را نمي‏توانيم نظرات تخصصي در جامعه‏شناسي ورزش تلقي کنيم. بيشتر مي‏شود گفت تحليل‏هاي خيلي گذرا و موقتي و گاه ژورناليستي هستند.

زماني مي‏توان سخن از حوزه‏هاي تخصصي ورزش در ايران كرد که در دانشگاه تدريس شوند، فعاليت پژوهشي در مورد موضوعات مربوط به آن انجام شود و يا اينکه سازمان تربيت بدني و حتي باشگاه‏هاي ورزشي ما از وجود جامعه شناس و روان شناس _ كه مي‏شود گفت دو رشته‏ي به هم مرتبط هستند_ استفاده کنند و ما استفاده از آنها را در عمل مشاهده کنيم. مثلاً تا به حال نشنيده‏ام که در دانشکده‏ها‏ي تربيت بدني، بجز دانشگاه گيلان، آن هم در دانشكده‏ي تربيت‏بدني درس جامعه‏شناسي ورزش تدريس شود. اين در حالي است كه برخي دانشجويان حتي در دوره‏هاي کارشناسي ارشد و دکترا نيز تمايل دارند موضوعي را انتخاب کنند که به بحث جامعه‏شناسي ورزش مربوط باشد. ولي تا زماني که سطوح رسمي به اين حوزه توجه نکنند، نمي‏توانيم انتظار داشته باشيم که در بخش‏هاي ديگر به اين مقوله توجه کنند. اين مشکلي است که نظام آموزش عالي ما دارد. چون نظام آموزش عالي ما نظامي متمرکز است و تصميمات از جانب وزارتخانه اتخاذ مي‏شود، حالا به سازو کار اتخاذ تصميم و درستي و نادرستي آن کاري ندارم كه بحث جداگانه‏اي است. توجه به اين حوزه بيشتر تابع سليقه‏ها و علاقه‏مندي افراد خاص است. مثلاً رياست محترم کميته‏ي ملي المپيک آقاي دکتر قره‏خانلو که شخصيتي آكادميك هستند علاقه‏ي زيادي به فعال كردن دپارتمان جامعه‏شناسي ورزش دارند، ولي واقعيت اين است که خيلي از كارگزاران ورزش انتظار دارند که اين کار زود جواب بدهد، در حالي که از نظر آموزشي و پژوهشي حمايتي از اين کار نمي‏شود.

اصولا در کار علمي در ايران، به خصوص در حوزه‏ي ورزش که با نتيجه‏گرايي خيلي عجين است، همه انتظار دارند که به سرعت نتيجه کار را ببينند. پژوهش هم طوري نيست که نتيجه‏ي آن خيلي سريع مشخص شود. کار فرهنگي در ايران معمولاً به چند شعار و چند پرچم، پارچه و تراکت تبليغاتي خلاصه شده است. متاسفانه هنوز هم به اين نتيجه نرسيده‏اند که سال‏هاست اين کار را مي‏کنند و فايده ندارد و لازم است شيوه‏هاي ديگر را امتحان کنند. کماکان تماشاگران ما در ورزشگاه‏ها از نظر اخلاقي و فرهنگي فاقد الگوهاي رفتاري هستند. اين همه معاونت فرهنگي در سطح سازمان‏ها، فدراسيون‏ها و حتي باشگاه‏ها داريم، ولي نديده‏ايم نيم خط شعار، كه حداقل كار فرهنگي است، به تماشاچيان و طرفداران آموزش دهند و همين امر باعث شده كه افراد لمپن وارد اين فعاليت مي‏شوند و معمولاً اين‏گونه فعاليت‏شان بيش از آنكه فرهنگي باشد به اصطلاح ضد فرهنگي است. نتايج آن هم اين است که مشاهده مي‏کنيم. سازمان تربيت بدني حاضر نيست به پژوهشگران اين امکان را بدهد تا با يکي دو سال کار مطالعاتي مشخصات بازيکنان و تماشاگران و هواداران را مورد مطالعه قرار دهند و بگويند اين افرادي که مي‏خواهيد براي‏شان کار فرهنگي کنيد، مشخصاتشان چيست. اگر خرابکاري بشود مي‏گويند کار عده‏اي از تماشاچيان بوده است، و از طرف ديگر هم اعلام مي کنند ما بهترين تماشاچيان را داريم. معلوم نيست وقتي كه هيچ مطالعه‏اي در مورد تماشاگران نشده، بر اساس چه شناختي اين صحبت‏ها مطرح مي‏شود. در همه جاي دنيا ورزش تخصصي شده است و باشگاه‏ها و تيم‏هاي ملي از مخاطبان خودشان شناخت دارند. به خاطر همين هم هست که شما مي‏بينيد در خيلي از عرصه‏هاي فرهنگي ورزش نيز از ما موفق‏ترند. متاسفانه يا خوشبختانه، هنوز اعتقاد عملي به پژوهش بين مسؤلان، چه در حوزه‏ي ورزش و چه در دانشگاه مشاهده نمي‏شود. نمي‏خواهم يک طرفه نقد کنم و بگويم مسؤلان ورزش ما توجه ندارند. دانشگاهيان ما هم به جز در حد دلمشغولي و علاقه‏مندي و گاه توجه به جنبه‏هاي مالي، به تحقيق عنايت لازم را ندارند. در حال حاضر اين مشکلات وجود دارند و واقعيت اين است كه فقط مي توانيم بگوييم جامعه‏شناسي ورزش در ايران در حد حرف است.