استان قزوين با مساحتی معادل ۱۵۸۲۱ كيلومتر مربع در حوزه مركزی ايران بين ۴۸ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۵۱ دقيقه طول شرقی از نصف النهار گرينويچ و ۳۵ درجه ۲۴ دقيقه تا ۳۶ درجه و ۴۸ دقيقه عرض شمالی نسبت به خط استوا قراردارد. اين استان از سمت شمال به استانهای مازندران و گيلان، از سمت غرب به استانهای زنجان و همدان، از سمت جنوب به استان مركزی و از سمت شرق به استان تهران محدود می باشد.

اين استان در دامنه جنوبی رشته كوههای البرز واقع شده كه به دليل داشتن ارتفاعات متعدد و بارندگی های متوسط از نقاط معتدل كشور به شمار می آيد. مرتفع ترين كوههای استان «سياهلان، كی جگين، سفيدكوه و سياه كوه» بوده كه حداكثر ارتفاع در كوههای شمال سياهلان ۴۱۷۵ متر از سطح دريا می باشد. محدوده مركزی و شرق استان را دشت تشكيل می دهد كه شيب آن از شمال‌غرب به جنوب شرق امتداد دارد و در پائين ترين نقطه ۱۱۳۰ متر است. حداقل ارتفاع استان در شمال غربی و در بخش طارم سفلی و كناره‌های درياچه سفيدرود با ارتفاع ۳۰۰ متر از سطح دريا است.

بر اساس آخرين وضعيت تقسيمات كشوری در پايان سال ۱۳۸۲ استان قزوين دارای ۴ شهرستان قزوين، تاكستان، بوئين زهرا و آبيك، ۲۰ شهر قزوين، اقباليه، محمديه، الوند، محمودآباد نمونه، تاكستان، اسفرورين، ضياء آباد، خرمدشت، آوج، شال، دانسفهان، بوئين زهرا، رازميان، معلم كلايه، آبگرم، آبيك، كوهين، بيدستان و ارداق، ۱۸ بخش، ۴۴ دهستان و ۱۲۱۰ آبادی می‌باشد كه ۸۷۸ آبادی آن دارای سكنه و ۳۳۲ آبادی خالی از سكنه است. تغييرات ايجاد شده در تعداد آباديهای استان نسبت به سالهای گذشته ناشی از اعمال مصوبات تقسيمات كشوری نتايج طرح اصلاح و بهنگام‌سازی پرونده آباديها در ارديبهشت و خرداد ماه سال ۱۳۸۲ و نيز تغييرات حين اجرای سرشماری كشاورزی سال ۱۳۸۲ می باشد.

اب و هوا

سيستمهای هوايی مؤثر در استان عبارتند از: سيستم غربی و مديترانه ای كه بيشترين عامل بارندگی در استان را تشكيل می‌دهد و سيستم پر فشار شمال كه عامل سردی و رطوبت می باشد. در استان دو جريان باد وجود دارد : جريان شمالی كه از شمال غرب در جهت جنوب شرق می وزد و به باد (مِه) معروف است. جريان ديگر باد (شره) می باشد كه از جنوب شرقی در جهت شمال غربی می وزد.

آبهای سطحی استان عمدتاً در دو حوزه آبريز جاری است. حوزه آبريز شمالی (سفيد رود) وحوزه آبريز جنوبی (شور).

شرايط اقليمی

تنوع اقليمی استان و قابليتهای آبی و خاكی زمينه خوبی برای كشت انواع محصولات گرمسيری در منطقه طارم‌سفلی و رودبار الموت و ساير محصولات سردسيری را در ديگر نقاط استان فراهم آورده است. كل اراضی قابل كشت استان حدود ۴۷۰ هزار هكتار می باشد. ميزان مراتع استان حدود ۹۵۰ هزار هكتار در قالب مراتع درجه ۱، ۲ و ۳ است.

جنگلهای استان در ارتفاعات ۲ تا ۳ هزار متری بخش الموت و طارم سفلی به صورت درختان پراكنده و ناننظم روييده كه ذخيره گاه ژنتيكی درختانی مانند ارش، زالزالك، بلوط، گردوی وحشی.، آلو جنگلی، بادام كوهی و پسته وحشی می‌باشد.

دژِکشوين

قزوين، شهری پادگانی بوده است. گفته‌اند شاپور دوم (معروف به شاپور ذوالاکتاف)، شاه ساسانی، 440 سال قبل از هجرت، پادگانی برای کنترلِ شورشيانِ ساکن در رشته‌کوه البرز بنا کرد و آن را «شادشاپور» نام نهاد. اعراب مسلمان در 24 هجری قمری به قزوين رسيدند و چون يارای جنگيدن در کوههای الموت را نداشتند در همان جا متوقف شدند. بنابراين، يک بار ديگر قزوين پادگانی نظامی شد و ســپاه مسـلـمـين در آنجـا مـسـتقـر شـدنـد.

مراغيها امدند:

در اين زمان، پس از تصرف شهر مراغه توسط اعراب مسلمان، جماعتی از اين شهر به قزوين و مناطق کوهستانیِ اطراف کوچيدند که هنوز هم با عنوان مراغيها يا کله‌بزيها در قزوين و الموت زندگی می‌کنند.

باب‌الجَنّه

هجوم اعراب نتوانست ساکنان الموت را به پذيرش اسلام وادار کند. جنگ با اين مردمان جسور و سختکوش نيز بسيار دشوار بود. گفته‌اند در اين زمان احاديثی از زبان پيامبر در مدح قزوين و قزوينيان منتشر و اين شهر از قول پيامبر گرامی اسلام «باب‌الجنه» (يا به فارسی، مينودر) ناميده شد. ساکنان الموت که بخشی از ديلميان به شمار می‌رفتند، سرانجام به‌تدريج و به‌اختيار مسلمان شدند و اغلب به مذهب علويان و سپس شيعيان درآمدند.

حکمرانیِ شيعيان

در قرن چهارم هجری ديلميانِ شيعه، بر بخش بزرگی از ايران حکومت می‌کردند و قزوين نيز يکی از اين مناطق بود.

برای مدتی صاحب ابن عَبّاد، وزيرِ دانشمند فخرالدوله‌ی ديلمی، به قزوين آمد و بناهايی ارزشمند به جا گذاشت. پس از آن، تعدادی از نوادگان جعفر طيّار ــ عموی امام علی(ع) که در جنگ موته دو دست خود را از دست داده و به شهادت رسيده و به همين مناسبت پيامبر(ص) او را «طيّار» ناميده بود ــ به مدت شصت سال بر قزوين فرمان راندند.