مقدمه :

حذف سه صفر از پول ملی کشور داستانی است که از سال 1372 آغاز و البته تا کنون عملی نشده است. این طرح به عنوان جنجالی ترین طرح سال 86 مورد توجه نمایندگان مجلس نیز مورد توجه قرار گرفت اما همچنان در اما و اگرهای بسیار مانده است. دولت دهم و تیم اقتصادی آن که وجود را آماده اجرای مهم ترین لایحه اقتصادی تاریخ انقلاب یعنی هدفمند کردن یارانه ها می کند باید در کنار آن به اجرای فرمان رئیس این دولت در خصوص حذف سه صفر از پول ملی نیز بپردازد.

به نظر می رسد صفرها باید خود را رفته شده ببینید و مردم ایران نیز خود را برای دیدن پول های جدید و عواقب ناشی از آن آماده کنند. اما چرا صفرها آنقدر بی ارزش شده اند که باید بروند؟ بی شک مهمترین عامل در پی ارزش شدن ارزش پول ملی که نقش صفرهای آن را بیش از هر چیز مشخص می کند وضعیت بیمار اقتصادی آن کشور و بخصوص تورم آن است. رابطه میان افزایش تورم، کاهش ارزش پول ملی و ناتوانی دولتها در کنترل تورم لجام گسیخته و حذف صفرهای بیگناه پول ملی کشورها رابطه ای مستقیم است که همه آنها ریشه در اجرای سیاست های اقتصادی نا کار آمد دارد.

ادبیات و پیشینه تحقیق :

براساس تحقیقی، از سال 1960 تاکنون، در 71 مورد دولت های در حال توسعه مجبور شده اند چندین صفر را از پول ملی خود حذف کنند. آخرین نمونه در این زمینه به زیمبابوه مربوط می شود که طی آن دولت این کشور 10 صفر از پول ملی این کشور حذف کرد. در این مدت از حذف یک صفر در 14 مورد تا حذف شش صفر در 9 مورد وجود داشته است. میانگین آن حذف سه صفر از پول ملی بوده است. نوزده کشور در این مدت یک بار اقدام به حذف صفر کرده اند و ده کشور نیز دو بار این کار را انجام دادند. آرژانتین چهار بار، یوگسلاوی سابق 5 بار و برزیل نیز شش بار صفرهای پول ملی خود را حذف کرند.

رکورددار این تغییرات، کشور برزیل است. این کشور در شش مرحله، هجده صفر از جلوی واحد پولی خود حذف کرد و هشت بار نیز واحد پولی خود را تغییر داد. ایران پس از زیمبابوه بحران زده با تورم یازده میلیون و 250 هزار درصدی و برمه فقیرترین کشور آسیا، با تورم 40 درصدی از حیث تورمی در رده سوم جهان قرار دارد. با این حال در بین ده کشوری که رکورددار تورم در ماه مرداد 87 بوده اند، ایران پس از پاکستان و مصر با 340 میلیارد دلار، بیشترین تولید نا خالص ملی را داشته است. بدون شک حذف صفرها بدون اصلاحات اقتصادی به مهار تورم کمک نمی کندو یکی از مسائلی که حذف صفر از پول ملی را ایجاب می کند، افزایش شدید تورم است.

اگر دولت تنها به حذف صفرهای پول ملی اکتفا کند و اصلاحات اقتصادی فراگیر و جامعی را اجرا ننماید، سیاست حذف صفر به تنهایی کارساز نخواهد بود. حذف صفر پول ملی می تواند در انتهای برنامه تثبیت شده اقتصادی اجرا شود تا به مردم و بنگاه های خصوصی این اطمینان داده شود که دوران نرخ تورم بالا گذشته است. حذف صفر از پول ملی می تواند مستقیماً در روند برنامه تثبیت اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد تا انتظارات تورمی مردم تغییر یابد. آنچه که تجربه های جهانی نشان داده است و البته با اندکی تامل و تعقل هم می توان به آن رسید این است که افزایش یا کاهش صفرها به تنهایی عامل بی ارزشی پول ملی یا افزایش و کاهش قدرت خرید مردم و موثر در نرخ تورم نبوده و نمی باشند بلکه خود معلولی از فرایند پیچیده اقتصاد کشوری هستند که با رشد اقتصادی و ارزشمند شدن واحد پولی کشور، ارزشمند شده و نیازی به حذف آنها دیده نمی شود.

اگر فرایند رشد اقتصادی سیر نزولی پیدا کند و تورم شتابان صعود کند واحد پولی چنان بی ارزش خواهد شد که بود و نبود صفرها هم چاره ساز نیست. صفرهای پول ملی تابع اقتصاد آن کشور هستند نه اقتصاد تابع صفرها، بنابراین لازم است قلب از حذف یا افزایش تعداد صفرها باید به اقتصاد و مسائل تاثیر گذار بر آن نگاهی خریدارانه انداخته و از عالمان آن برای حل مسائل پیچیده اش استفاده نماییم. مخلص کلام آنکه صفرها بیگناه هستند و اشکال کار از جایی دیگر است. باید به سراغ علت ها رفت نه معلول ها. اگر اقتصاد کشور ریشه ای و اساسی سامان نگیرد و همه چیز در ریل خود نباشد دیر یا زود دوباره صفرها بیش از آنچه که حذف کرده ایم بر خواهند گشت و دوباره روز از نو روزی از نو!! آب را ز سر چشمه باید بست، به امید آن روز.

اشاره : آیا واقعاً تغییر واحد پول ملی دردی را از درهای اقتصاد ایران دوا خواهد کرد؟ آیا این اقدام در شرایط حاضر اصولاً لازم یا امکانپذیر است؟ فواید و مضرات آن چیست؟ آیا بانک مرکزی باید وقت گرانبهای خود را صرف بررسی چنین طرحی بکند یا آن را به آینده دور بسپارد؟ و ...

اینها پرسش هایی است که یکی از جنجالی ترین طرح های اصلاحی اقتصاد ایران بیش روی کار شناساسن قرار داده است. این گزارش سعی می کند به این پرسش ها پاسخ شایسته ای بدهد.

از سال 1308 تا کنونف ریال واحد پول ملی کشور بوده است و در دهه های گذشته با چالش های جدی از نظر ارزش مواجه شده است. با توجه به اهمیت بررسی تاثیر میزان نقدیگی، تورم و شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (CPI) در تغییر واحد پول و چاپ اسکناس های درشت تر، اطلاعات مربوط به این متغیرها در دوره زمانی، 1350 تا 1386 نشان می دهد. حجم نقد ینگی از 3/296 میلیارد ریال در سال 1350 به 293 1640 میلیارد ریال در پایان سال 1386 رسیده که در این دوره بیش از 5500 برابر افزایش یافته است.

در این دوره شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی (CPI) به قیمت ثابت سال 1376 از 1، 1 واحد در سال 1350 به 5، 407 واحد در سال 1386 رسیده و بیش از 370 برابر افزایش یافته است. همچنین در این دوره متوسط میزان تورم سالانه حدود 8/17 درصد بوده که بیشترین مقدار آن در سال 1374 (5/49 درصد) و کم ترین مقدار آن مربوط به سال 1350 (6/5 درصد) است. با این حال تورم در ادوار مختلف فراز و فرود فراوانی را تجربه کرده است.