فرمت فایل: ورد –Word و قابل ویرایش

تعداد صفحات: 100

«فهرست مطالب»

«مقدمه»4

فصل اول:7

اسطوره و سمبل7

واژه و معني اسطوره8

فصل دوم:22

اسطوره و ماهي22

«ماهي ليوثا»24

«رمز ماهي در جوامع مختلف…»25

ماهي در آيين مهر30

فصل سوم:32

ماهي در اديان32

فصل چهارم:45

نقوش ماهي در ايران پيش از اسلام45

(عكس شماره 1)48

(عكس شماره 2)49

عكس شماره 450

«هنر عيلام»56

«نقوش ماهي در هنر عيلام»56

عكس شماره 1370

«نقوش ماهي در عصر هخامنشي»75

«تاريخ و تمدن ساساني»80

عكس 2285

«فهرست منابع و مأخذ»94

«چكيده»

اين گزارش نتيجه تلاشي مي باشد كه شامل چندين جنبه است. نخستين جنبة آن بررسي نقشي است كه ماهي به عنوان يك موجود زنده با نگاهي اسطوره اي ايفا مي كند و جنبه ديگر آن بررسي نقوش ماهي در آثار هنري پيش از اسلام مي باشد.

اسطوره ابزار شناخت انسان ديرين است. هرچيزي توان اسطوره شدن را دارد، بنابراين ماهي نيز به عنوان يك جاندار مي تواند هم اسطوره باشد و هم سمبل.

نقوش ماهي در پيش از اسلام تقريبا در همه دوره ها ديده مي شود. تنها در دوره ماد و پارت يافت نشده است.

«مقدمه»

در قرن حاضر كه قرن پيشرفت در علم و فن آوري است. كمتر كسي احساس نياز به گذشته خود مي كند. گذشته اي كه ثمره آن امروز است. براي انسان امروز اسطوره هنوز واژه اي نا آشناست.

زيرا احساس خلأ آنرا درك نكرده است. احساسي كه با هيچ علم و انديشه اي حبران نمي شود. انسان نخستين با اسطوره به دنيا مي آيد، زندگي مي كند و از دنيا مي رود. اسطوره هستة اصلي زندگي اوست. پاسخ سؤالهايش، ريشه تفكراتش، درك قدرت مافوق همه و همه با اسطوره همراه است. بنابراين اسطوره دين و دانش و انديشه اوست.

اسطوره و تفكرات آن نياز لاينفك انسان امروز و پرداختن به اين موضوع لازمه زندگي امروز مي باشد.

نگارنده سعي كرده است با طرح اين عنوان اسطوره را بيان كند و با نگاهي اسطوره اي به ماهي نشان دهد حتي اين موجود آرام نيز دنياي شگرف و پر رمز و رازي دارد

.

هدف نگارنده از طرح اين موضوع، كه شامل چندين جنبه‌ مي باشد بررسي نقشي است كه ماهي به عنوان يك موجود زنده با نگاه اسطوره اي ايفا مي كند. جنبه ديگر گزارش بررسي نقوش ماهي در آثار هنري پيش از اسلام مي باشد.

اين تحقيق شامل سه بخش مي باشد. در بخش اول نگارنده به اسطوره و سمبل پرداخته است، زيرا بدون شناخت اسطوره، نمي توان نگاهي اسطوره اي داشت.

بخش دوم شامل چهار فصل اسطوره ماهي، مذهب و ماهي، نوروز و ماهي، مي‌باشد.

در بخش سوم نقوش ماهي در آثار هنري مورد پژوهش قرار مي گيرد و شامل چهار فصل پيش از تاريخ، عيلام، ماد و هخامنش و پارت و ساساني است.

در انتها از اساتيد محترم جناب آقاي دادور كه در گردآوري گزارش و جناب آقاي اكبري كه در انجام پروژة عملي كمك و ياري رساندند، تشكر فراوان دارم.

سميرا جوادپور

آذرماه 1382

فصل اول:

اسطوره و سمبل

واژه و معني اسطوره

فرهنگ نويسان عرب معتقدند اسطوره واژه اي عربي است كه از ريخت «افعوله» برآمده و ريشه آن «سَطَر»به معني افسانه ها و سخنان بي بنياد و شگفت آور است؛ ولي به نظر مي رسد كه اين واژه عربي نباشد، بلكه واژه اي يوناني- لاتيني است كه در لغت با واژه «Historia» به معني روايت و تاريخ از يك ريشه است. در يوناني با واژه «Myths» به معني شرح، خبر و قصه روايت هم ريشه است.

آموزگار اسطوره را چنين تعريف مي كند‍: اسطوره را بايد «داستان و سرگذشتي مينويي دانست كه معمولا اصل آن معلوم نيست و شرح عمل، عقيده، نهاد يا پديده اي طبيعي است به صورت فراسويي كه دست كم بخشي از آن از سنّتها و روايت ها گرفته شده و با آيينها و عقايد ديني پيوندي ناگسستني دارد»

گاه اسطوره را با افسانه يكي مي دانند ولي بايد اضافه كرد واژه اسطوره بسيار گسترده تر از افسانه است و مي توان گفت از مجموع افسانه ها كه مايه هاي فرهنگي مي يابند اسطوره پديد مي آيد. به عبارت ديگر «افسانه ها پاره‌هايي گسسته و مايه هايي خام از گونه هاي جهانشناسي راز آميز و باستاني مي توانند بود كه آن را اسطوره مي ناميم. »

در قرآن واژه «اساطير الاولين» كه 9 بار نيز تكرار شده، اسطوره بيان شده است و مفسّران معني آن را نشانه هاي پيشينيان بر شمرده‌اند. آورده اند كه آگوستين قديس در پاسخ به اين پرسش كه اسطوره چيست؟ گفته است: «خيلي ساده است به شرط آنكه از من نپرسند، هرگاه خواستم درباره اسطوره توضيح بدهم، عاجز مانده ام. »

با توجه به گفتة آمده، توصيف و تعريف درياي پهناور اسطوره با كمك واژه هايي كه در اختيار داريم كاري دور از ذهن است. اسطوره را نمي توان در چهارچوبي قرار داد، بلكه بايد گفت با دريايي ژرف روبرو هستيم، كه رازناك و رمزآلود است.

انسان نخستين با شناخت طبيعت و با ياري گرفتن از اسطوره معماهاي خود را پاسخ مي دهد، اسطوره دين و دانش و انديشة انسان نخستين و دانسته هاي معنوي اوست، دانشي كه بيشتر جنبة نمادين دارد و از قوانين عملي ادوار بعد به دور است كه در آن سخن از اين است كه چگونه هر چيزي پديد آمده و به هستي خود ادامه مي دهد.

اسماعيل پور اسطوره را چنين بيان مي كند: «اسطوره روايت يا جلوه اي نمادين دربارة ايزدان، فرشتگان، موجودات فوق طبيعي و به طور كلي جهان شناختي كه به يك قوم، به منظور تفسير خود از هستي به كار مي بندد. اسطوره سرگذشتي راست و مقدس است كه در زمان ازلي رخ داده و به گونه اي نمادين، تخيّلي و وهم انگيز مي گويد كه چگونه چيزي پديد آمده، هستي دارد يا از ميان خواهد رفت و در نهايت اسطوره به شيوه اي تمثيلي كاوشگر هستي است».

بشر ناتوان غرق در انديشه هاي ناپختة خويش جستجوگر مأمني است كه اسطوره نام دارد، اسطوره واكنشي ناشي از ناتواني انسان در مقابل دنياي پيرامونش و حوادث غير مترقّبه اي است كه او هيچ نقشي در آن ندارد و نشانه‌اي از عدم آگاهي او در علل واقعي حوادث مي باشد.

هم چنين اسطوره تجّسم احساسات آدميان است براي اعتراض به اموري كه براي ايشان ناخوشايند است و با استفاده از آن تسكين مي يابند .

«اسطوره تاريخي است كه روانشناختي و ناخودآگاه گرديده است تاريخي است كه نه به انديشه و آگاهانه بلكه به سرشت و ناآگاه پديد آمده است. »

در واقع اسطور ها با گوشت و خون انسان در آميخته اند، چه آنها را بپذيريم و چه نپذيريم، با آنها زندگي مي كنيم، در ژرفاي وجود هر انساني نشانه هاي آن را مي توان يافت.

انسان در هر عصري با فرهنگش زندگي مي كند و اسطوره سرشت فرهنگ اوست. وقتي مي گوييم اسطوره فرهنگ مردمان نخستين است، سخن گزافي نيست.

«اسطوره نه تنها سازه هاي زندگي هستند، بلكه بخشي از هر فرد، پاره اي از هر شخص هستند. قصّة كسي را گرفتن يا بردن، همچنان است كه جان او را گرفته باشند. اين چنين اسطوره هايي نقش هاي ذاتي، اجتماعي و اقتصادي دارند و اين پديداري محلي (اتفاقي) نيست، اين يك قانون و قاعده است ».

به هر حال جمع بندي كه مي توان به دست آورد، چنين است:

1- اسطوره تاريخ مينويي را روايت مي كند و حادثه اي كه در زمان هاي نخستين رخ داده است.

2- اسطوره بيان يك خلقت است، يعني درباره اينكه چگونه هر چيزي بوجود آمده است.

3- اسطوره فرهنگ انسان نخستين است هم چنين اسطوره دين و دانش و انديشه انسان نخستين است.

4- نقش ‏آفرينان اسطوره موجودات فراطبيعي و غير عادي هستند.

5- اسطوره به يك عبارت كاوشگر هستي است.

6- اسطوره واقعيّتي است كه به صورت نماد بيان مي شود.

7- اسطوره روايت فراطبيعي و مينويي است.

مالينوسكي اسطوره را چنين تعريف مي كند: «اسطوره عبارت است از احياي روايتي يك واقعيت ازلي به سود خواسته هاي ژرف ديني، خواستهاي اخلاقي، قيد و بندهاي اجتماعي، بيانيّه ها و حتّي نيازهاي عملي. »

و در انتها تعريف استاد بهار از اسطوره را باز مي كنيم: «اساطير مجموعه اي است از تأثيرات متقابل عوامل اجتماعي و انساني و طبيعي كه از صافي روان انسان مي‌گذرد، با نيازهاي رواني- اجتماعي ما هماهنگ مي گردد و همراه با آيين هاي مناسب خويش ظاهر مي شود و هدف آن مالاً پديد آوردن سازشي و تعادلي بين انسان و پيچيدگي هاي رواني او با طبيعت پيرامون خويش است.»