فرمت فایل: ورد –Word و قابل ویرایش

تعداد صفحات: 40

شهر باستاني يزد

يزد معمولاً بنام پايتخت كوير معروف است . اين اسم مناسب يزد است، براي اينكه درست در وسط دشت مركزي ايران قرا گرفته و از هر طرف كوير مركزي احاطه اش كرده است . اولين باري كه نام يزد را در اسناد تاريخي مي بينيم در كنار اسم « چيتر تخمه » يكي از هم نبردان داريوش است كه اسمي از قومي بنام « اساكوته ساگارد » يكي از اقوام پارسي برده مي شود كه خاستگاه و زادگاهشان همين يزد و صحراي يزد بوده و به ساختن اسلحه و كاردهاي آهني و پرورش اسب معروف بوه اند . پيش از اسلام يزد را جز يكي از مناطق پنجگانه فارس كه به هر كدام خوره مي گفتند به اسم استخرخوره كه يكي از بزرگترين بخش هاي جغرافيايي فارس بوده به شمار مي آورند و بزرگترين ناحيه استخر خوره منطقه يزد بوده كه از چهار شهر ، پهره ، كثه ، ميبد و نايين تشكيل مي شده است . اين ترتيب تقسيم تا قرن پنجم هجري ادامه داشته ولي شهر مركزي يزد كه اهميتش بيش از همه بوده الان در 36 كيلومتري يزد كنوني واقع شده يعني كثه قديم كه در كارنامه اردشير بابكان شايد به صورت « كوستي هاي » اطراف اصفهان و فارس از آن اسم برده مي شود اين جا در اثر پيشروي كوير متروك مي شود و در 400 هجري تقريباً قصبه يزر يعني شهر فعلي يزد جاي آن شهر خشك شده و ريگ گرفته را مي گيرد . بعد كه فرزندان ابو جعفر كاكويه يعني از خويشان پادشاهان آل بويه به يزد مي آيند و در آنجا شروع به آباد كردن مي كنند و اول دفعه با رويي دور شهرستان يا قسمت اصلي شهر يزد با چهار دروازه مي كشند كه يكي از آنها بنام يكي از سرهنگ هاي ابو جعفر كاكويه به اسم دروازه كيا و باقي به اسم دروازه مهريجرد ، دروازه كوشك نو، دروازه قطريان موسوم مي شود ، متاسفانه هيچكدام از دروازه ها حالا موجود نيست و فقط جاي يكي از آنها را شايد بشود ديد ولي درهاي آن از بين رفته و متاسفانه چيزي در دست نداريم كه نشان دهيم .

وضع اقليمي منطقه يزد و آباديهاي پيرامون آن يك نوع معماري خاصي را به وجود مي آورند . با اينكه ما مي بينيم انواع سنگهاي ساختمان امروز معدنش در يزد و حوالي آن است و مصالح يگر مانند خشت پخته يا آجر ، بهترين نوع آن را در اطراف يزد و خود يزد مي سازند با اينها در كنار معدن طبيعي سنگ منطبق در كوهستان يزد ، مي بينيم كه بلافاصله برداشته اند به جاي آن سنگ آماده تراشيده ، خشت بكار برده اند .

اين دليلش همان منطق اقليمي يزد است . آب و هواي اين منطقه در تابستانها بسيار گرم و طاقت فرسا است . به طوريكه گاهي اوقات با وجود اين گرماي شديد و خشك تابستاني و بادهاي كويري كه در اين نقاط توام با طوفانهاي سهمناك است كم كم در اثر بريده شدن و از بين رفتن بوته هاي صحرايي كه متاسفانه براي سوخت بكار مي برند ، كاملاً خالي و گرم شده . علاوه بر اينها در زمستان هم به طور متداول بي نهايت سرد و غير قابل تحمل است ، به طوريكه در بيرون شهر در ماههاي دي و بهمن شايد عبورو مرور به خصوص در نزديكيهاي صبح خطرناك و كشنده مي باشد . اين مسايل مربوط به آب و هوا اقليم و مسايل ديگر شده و خشكي هوا ، را هم مي شود مولود خشكي و بي آبي دانست . ولي اگر به علت نزديك شدن آب در ساختمان آب انبارها يا جايي كه آجر به كار رفته و به مناسبتي مي خواستند نماي آنرا آجر كنند ، خانه هايي را كه به هوس صاحبخانه بر خلاف خانه هاي معمولي با آجر ساخته اند در هر دو اين آب و هوا يعني هواي تابستان و زمستاني قابل تحمل نيست حتي به ديوار اين نوع خانه ها نيز در تابستان نمي توان نزديك شد . بدون اينكه خواسته باشيم قصد انتقاد داشته باشيم ، ساختمانهايي كه به عنوان ايستگاه راه آهن بين يزد و بافق ساخته شده در اين صحراي خشك كه اغلب در آن متاسفانه گاهي سنگ و پنجره فلزي بكار رفته ، جرات نزديك شدن به آن حتي به فاصله 15 متري نيست . در مقابل مابناهاي خشتي را مي بينيم كه هم زمستان و هم تابستان قابل زندگي است و حجمهاي فوق العاده بزرگي را كه با خشت خام بوجود مي آورند به صورت بادگير و برجهاي بلند ساخته اند اين حجمهاي بزرگ هواي گرفته شده را خيلي زود خنك مي كند و به سهولت مي تواند آنرا به داخل تالارها بدهد . ساختمان زير زمين و قسمت تابستاني بنا در صورتي كه با آجر ساخته مي شود كه امروزه چند نمونه از آن وجود دارد به هيچ وجه قابل استفاده نيست . البته آب و هوا و اقليم و وضع جغرافيايي در اين جا تنها روي آوردن به معماري خنثي نيست ، بلكه مساله مهمتر مساله شوره است كه در اين منطقه و به خصوص در اطراف يزد بسيار زياد است . شوره بناهاي آجري را چنان مي خورد كه اگر بهترين نوع آجر را وقتي در مجاورت اين زمين شوره قرار دهند چند روز بعد بكلي پوك مي شود و به صورت گرد در پاي ديوار جمع مي شود ، حتي در جاهايي كه آب تحت الارضي نزديك به زمين است ، مخصوصاً در حوالي كرمان ، اين وضع به خوبي مشهود است و تمام ديوار بناها به طوري خيده است كه ديگر قابل نگهداري نيست ، مانند بازارهاي اطراف ميدان گنجعلي خان و ديگر جاها . تاثير شوره در روي آجرهاي منطقه يزد به حدي است كه گاهي اوقات اجبار دارند كه در پوشش دهانه هايي بزرگ رگي يا دورگي از طاق ضربي را بعد از چند رگ با آجر بزنند . ( و يا اينكه يك قسمت از آن يا فقط شروع بنا را كه به هيچ وجه اندود به خود نمي گيرد . ) و به همين مناسبت آجرها را كمي از حد طاق بالاتر مي زنند كه فاصله اي باشد و اينها را با شير آهك شستشو مي دهند كه اندود بر روي آن قرار گيرد . شايد وجود اين سقفهاي كاهگلي معروف به يزدي بندي و كاربندي و سقف هاي معروف به خوانچه كه در كليه بناهاي يزد و اطراف آن از قديم معمول بوده و از اسمش هم مي شود درك كرد كه مخصوص اين منطقه است به خاطر اين بوده كه از طاقهاي رويي فاصله داشته باشد و اندود را نگهدارد . گاهي اوقات مجبور بودند كه آجر بيشتري در آن بكار برند چون اندود را به خود نمي گرفته بيشتر به كمك تويزه ها و سقف هاي كاهگلي يا به صورت خوانچه يا به صورت كاربندي و يزدي بندي سقف هايي تعبيه مي كنند كه از داخل بتوانند اندود بكنند و ارتباطي با سقف بالا نداشته باشد ، ضمناً اين منطقه با وجود خشكي و بارندگي كم طبعاً نياز به آب باران دارد . به طوريكه تمام خانها و آب انبارها در راههاي كويري بين فارس و خراسان كه همه از يزد مي گذرد و راهي كه