فرمت فایل: ورد –Word و قابل ویرایش

تعداد صفحات: 70

در دوره ی اشکانیان صنعت لعاب دهی پیشرفت قابل ملاحظه ای کرد، و به خصوص استفاده از لعاب یکرنگ برای پوشش جدار داخلی و سطح خارجی ظروف سفالین معمول گردید، وهم چنین غالباً قشر ضخیمی از لعاب بر روی تابوت های دفن اجساد کشیده می شده است. در این دوره به تدریج استفاده از لعاب هایی به رنگ های سبز روشن و آبی فیروزه ای رونق پیدا کرد. بنا به اعتقاد عده ای از محققان، صنعت لعاب سازی در زمان اشکانیان در نتیجه ارتباط تجاری و سیاسی بین ایران و خاور دور به چین راه یافته، و سفالگران چین در زمانسلسله هان(۲۰۶ق م –۲۲۰ میلادی) از فنون لعاب دهی رایج در ایران برای پوشش ظروف سفالین استفاده می کرده اند. با وجود توسعه فن لعاب دهی به علت ناشناخته ماندن معماری دوره اشکانی در ایران، گمان می رود در این دوره هنرمندان استفاده چندانی از لعاب برای پوشش خشت و آجر نکرده و نقاشی دیواری را برای تزیین بناها ترجیح داده اند. دیوار نگاره های کاخ آشور و کوه خواجه سیستان یادآور اهمیت و رونق نقاشی دیواری در این دوره است.

طرح های تزیینی این دوره از نقش های گل و گیاه، نخل های کوچک، برگ های شبیه گل «لوتوس» و تزیینات انسانی و حیوانی است، که در آرایش دوبنای یاد شده نیز به کار رفته است. امید است در کاوش های آینده در نقاط مختلف کاشی های بیشتری از دوره اشکانیان یافت شود که امکان مطالعه و بررسی دقیق در این زمینه را فراهم آورد.

در عصر ساسانیان هنر و صنعت دوره ی هخامنشیان مانند سایر رشته های هنری ادامه پیدا کرد، و ساخت کاشی های زمان هخامنشیان با همان شیوه و با لعاب ضخیم تر رایج گردید. نمونه های متعددی از این نوع کاشی ها که ضخامت لعاب آن ها به قطر یک سانتیمتر می رسد در کاوش های فیروز آباد و بیشابور به دست آمده است. در دوره ساسانیان علاوه بر هنر کاشی سازی هنر موازییک سازی نیز متداول گردید.

خصوصاً پوشش دو ایوان شرقی و غربی بیشابور ازموزاییک به رنگ های گوناگون وتزیینات گل و گیاه و نقوشی از اشکال پرندگان و انسان را در بر می گیرد. کیفیت نقوش موزاییک های مکشوفه در بیشابور گویای ادامه سبک و روش هنری است که در دوره ی اسلامی به شیوه معرق در کاشی سازی و کاشی کاری تجلی نموده است.

رنگ آمیزی های متناسب، ایجاد هماهنگی و رعایت تناسب از ویژگی های کاشی کاری های این دوره می باشد.

پس از گسترش اسلام، به مرور هنر کاشی کاری یکی از مهمترین عوامل تزیین و پوشش برای استحکام بناهای گوناگون به ویژه بناهای مذهبی گردید. یکی از زیباترین انواع کاشی کاری را در مقدس ترین بنای مذهبی یعنی قبهالصخره به تاریخ قرن اول هجری می توان مشاهده کرد. از اوایل دوره ی اسلامی کاشی کاران و کاشی سازان ایرانی مانند دیگر هنرمندان ایرانی پیشقدم بوده و طبق گفته ی مورخین اسلامی شیوه های گوناگون هنر کاشی کاری رابا خود تا دورترین نقاط ممالک تسخیر شده- یعنی اسپانیا- نیز برده اند.

هنرمندان ایرانی از ترکیب کاشی های با رنگ های مختلف به شیوه موزاییک، نوع کاشی های «معرق» را به وجود آوردند وخشت های کاشی های ساده و یکرنگ دوره ی قبل از اسلام را به رنگ های متنوع آمیخته و نوع کاشی «هفت رنگ» را ساختند. همچنین ازترکیب کاشی های ساده با تلفیق آجر و گچ، نوع کاشی های «معقلی» را پدید آوردند. و به این ترتیب از قرن پنجم هجری به بعد کمتر بنایی را می توان مشاهده کرد که با یکی از روش های سه گانه فوق و یا کاشی های گوناگون رنگین تزیین نشده باشد.

در این مختصر سعی خواهد شد تحول هنر کاشی سازی ازاوایل دوره اسلامی تا عصر حاضر مورد بررسی قرار گیرد، و هم چنین به طور اجمال نحوه تزیین وکاربرد آن در قرون مختلف اسلامی شرح داده شود

تحقیق های معماری

مسجد نصیر الملک

از راه طاق نما و اطراف آن، از سنگ گندمك است و در سقف طاق نيز مقرنس كاري به وسيله كاشي هاي هفت رنگ انجام شده است. در ورودي آن دو لنگه بزرگ چوبي است و بر سردر آن نيز كتيبه اي به خط نستعليق بر روي سنگ مرمر نگاشته شده است.

در اين سنگ نوشته شعري از شوريده شيرازي و وصف سازنده مسجد و تاريخ آن آمده است.

در صحن بزرگ اين مسجد دو شبستان ديده مي شود. شبستان غربي آن كه پوششي آجري دارد، از نظر هنري بيشتر مورد توجه است و داراي هفت در چوبي بزرگ مزين به شيشه هاي رنگي و دوازده ستون سنگي يكپارچه در دو رديف 6 تايي به نيت 12 امام است. اين ستون ها همانند ستون هاي مسجد وكيل و مسجد مشير به شكل سنگ گندمك يكپارچه است، سقف شبستان نيز با نقش هايي چون گل و بته، خطوط اسليمي و چند آيه از آيات قرآن كريم به خط ثلث عالي مزين شده است. اين شبستان، شبستان تابستاني است. عرق چين هاي بين تويزه ها داراي خيز كمي هستند. كف اين شبستان از كاشي هاي فيروزه اي مفروش است و داراي دري با شيشه هاي رنگي است كه به صحن گشوده مي شود. شبستان شرقي كه شبستان زمستانه است، نيز داراي سقفي كاشي كاري شده است و داراي هفت ستون است كه ستون هاي آن ساده (بدون شيار) است و در وسط قرار گرفته اند، سقف آن نيز با كاشي كاري معقلي تزيين شده است. در جلو اين شبستان ايواني به عرض 6 متر قرار دارد كه به وسيله 8 طاق نما از حياط جدا مي شود و داراي 7 جرز آجري است. بر روي اين جرزها و در پيشاني طاق نماها آيات قرآني و نقش هاي گل و بوته كاشي كاري شده است. داخل اين شبستان دري است كه به چاه آب باز مي شود. هم چنين در اين قسمت يك حوضچه و يك دالان نيز قرار دارد. اين شبستان هم اينك به موزه اوقاف تبديل شده است. در دالان شمالي كتيبه اي به خط نستعليق نصب شده كه اين ابيات بر روي آن نوشته شده است:

كه هستي را نمي بينم بقايي غرض نقشي است كز ما باز ماند

كند در حق استادان دعايي مگر صاحبدلي روزي به رحمت

و در پايان نام محمد حسن معمار و محمدرضا كاشي پز كه از معماران و سازندگان بنا بوده اند و نيز تاريخ شروع آن در 1293 ه.ق. و اتمام آن در 1305 ه.ق. ذكر شده است. مسجد نصيرالملك داراي دو ايوان در قسمت شمالي و جنوبي است كه با هم قرينه نيستند. در جبهه شمالي مسجد 4 غرفه در دو طرف ايوان ديده مي شود اين ايوان شمالي (شاه نشين) فرم كانه پوش است با مقرنس كاري زيبا، سقف آن نيز داراي طرحي نو و ابتكاري است. در قسمت جنوبي، ايواني با دو گلدسته وجود دارد. در حياط حوض سنگي مستطيل شكل و بزرگي وجود دارد كه فواره هاي سنگي نيز در وسط آن است.

در ضلع شمالي مسجد، طاق بلندي مشهور به طاق مرواريد قرار دارد كه تمام بدنه و سطح بيروني و دروني آن كاشي كاري هفت رنگ شده است. دو طاق نماي كوچك ديگر در دو سوي طاق مرواريد قرار گرفته است. بر ديوارهاي طاق مرواريد آيات قرآني و احاديث نوشته شده و در سمت چپ آن نيز تاريخ 1299 قيد شده است. سقف اين طاق نيز مقرنس كاري شده و در لابه لاي آجرهاي بدنه اين طاق، قطعات چوبي جهت جلوگيري از لرزش زلزله به كار گذاشته شده است.