فرمت فایل: ورد –Word و قابل ویرایش

تعداد صفحات: 269

چكيده....xii

فصل اول: معرفي موضوع..............۱ ۱-۱- مقدمه........۲

۱-۲- تعريف مسئله .۳

۱-۳- اهداف تحقيق.۵

۱-۴- ساختار تحقيق۶

فصل دوم: زمينه تحقيق

.۷ ۲-۱- معماري سازماني...................۸

۲-۱-۱- معماري سازماني و لزوم آن....................۹

۲-۱-۲- تعريف معماري سازماني.۱۱

۲-۱-۳- پيشينه معماري سازماني..۱۴

۲-۱-۴- لايه هاي معماري سازماني.....................۱۵

۲-۱-۴-۱- لايه حرفه ..................۱۶

۲-۱-۴-۲- لايه اطلاعات.............۱۶

۲-۱-۴-۳- لايه كاربرد.................۱۷

۲- ۱-۴-۴- لايه داده ...................۱۷

۲-۱-۴-۵- لايه فناوري................۱۷

۲-۱-۵- محصولات معماري سازماني.................۱۷

۲-۱-۶- تفاوت محصولات معماري سازماني با روشهاي ديگر..۱۸

۲-۱-۷- فرآيند معماري سازماني..۱۹

۲-۱-۷-۱- جلب نظر و حمايت مديريت عالي سازمان.............۲۰

۲-۱-۷-۲- سازماندهي مديريتي و كنترلي...........۲۱

۲-۱-۷-۳- تعيين فرآيند و رويكرد معماري........۲۱

۲-۱-۷-۴- تدوين معماري سازماني...................۲۲

۲-۱-۷-۵- ايجاد طرح انتقالي و اجرائي .............۲۲

۲-۱-۸- جايگاه معماري سازماني.۲۲

۲-۱-۹- كاربرد معماري سازماني..۲۵

۲-۱-۱۰- نتايج معماري سازماني..۲۶

۲-۲- چارچوب هاي معماري سازماني ................۲۷

۲-۲-۱- تعريف چارچوب معماري....................۲۷

۲-۲-۲- جايگاه چارچوب معماري در تدوين معماري سازماني

۲۸ ۲-۲-۳- معرفي چند چارچوب معماري..............۲۹

۳۰..Zachman چارچوب -۱-۳-۲-۲

۲-۲-۳-۲- چارچوب FEAF.......۳۵

۲-۲-۳-۳- چارچوب C4ISR......۳۷

۲-۲-۴- تنظيم چارچوب هاي معماري................۴۰

۲-۳- ماهيت سازمان....................۴۳

۲-۳-۱- ابعاد سازماني..................۴۴

۲-۳-۱-۱- ابعاد محتوايي.............۴۴

۲-۳-۱-۱-۲- محيط....................۴۶

۲-۳-۱-۱-۳- فناوري سازمان......۴۷

۲-۳-۱-۱-۴- اندازه .....................۴۹

۲-۳-۱-۱-۵- فرهنگ..................۵۱

۲-۳-۱-۲- ابعاد ساختاري ...........۵۳

۲-۳-۱-۲-۱- رسمي بودن...........۵۳

۲-۳-۱-۲-۲- تخصصي بودن ......۵۳

۲-۳-۱-۲-۳- داشتن استاندارد .....۵۴

۲-۳-۱-۲-۴- سلسله مراتب اختيارات ...............۵۴

۲-۳-۱-۲-۵- پيچيدگي...............۵۴

۲-۳-۱-۲-۶- متمركز بودن..........۵۴

۲-۳-۱-۲-۷- حرفه اي بودن ........۵۵

۲-۳-۱-۲-۸- نسبت هاي پرسنلي.۵۵

۲-۴- خلاصه فصل۵۵

فصل سوم: بررسي فرآيند معماري سازماني.....

.......۵۶ ۳-۱- فرآيند برنامه ريزي معماري سازماني...........۵۷

۳-۱-۱- تعريف فرآيند و رويکرد معماري..........۵۷

۳-۱-۲- تدوين معماري سازماني .۶۳

۳-۱-۳- ايجاد طرح انتقالي...........۶۶

۳-۱-۴- مشکلات فرآيند برنامه ريزي معماري سازماني.............۶۷

۳-۱-۵- راه حل هاي ارائه شده ......۶۹

۳-۲- تاثير ماهيت سازمان بر برنامه ريزي معماري سازماني........۷۰

۳-۲-۱- اهميت تاثير ماهيت سازمان بر فرآيند معماري.............۷۰

۳-۲-۲- استفاده از ابعاد سازماني براي تنظيم چارچوب.............۷۱

۳-۲-۳- نگاشت ابعاد سازماني به چارچوب معماري سازماني...۷۵

۳-۳- مشکلات استفاده از ابعاد سازماني در چارچوب معماري

..۷۸ ۳-۵- خلاصه فصل۷۸ فصل چهارم: سبك معماري سازماني۸۰ ۴-۱- سبك هاي معماري ..............۸۱

۴-۱-۱- نقش سبك در تدوين معماري ..............۸۱

۴-۱-۲- تعريف سبك معماري.....۸۲

۴-۱-۳- الگوي معماري...............۸۴

۴-۱-۴- شباهت ها و تفاوت هاي سبك و الگوي معماري ..........۸۸

۴-۱-۵- معرفي چند سبك معماري....................۹۰

۹۱..................... Pipe and Filter سبك -۱-۵-۱-۴

۹۲..Shared Data سبك -۲-۵-۱-۴

۹۳. Client-Server سبك -۳-۵-۱-۴

۹۵.........Layered سبك -۴-۵-۱-۴

۴-۱-۵-۵- ديگر سبك هاي معماري...................۹۶

۴-۲- تعاملات سبک و فرآيند معماري سازماني..۹۸

۴-۲-۱- نقش سبک در معماري سازماني............۹۸

۴-۲-۲- تبيين جايگاه سبک در فرآيند معماري سازماني............۹۹

۴-۲-۳- تاثير سبک بر فرآيند معماري سازماني.۱۰۱

۴-۲-۴- تفاوت نقش سبک و مدل مرجع .........۱۰۳

۴-۲-۵- مدل تعاملات سبک معماري و فرآيند معماري ....

......۱۰۴ فصل پنجم: مطالعه موردي..............۱۰۸ ۵-۱- مقدمه.........۱۰۹

۵-۲- مطالعات موردي و دلايل انتخاب آنها......۱۰۹

۵-۳- مطالعه چگونگي تعيين سبک معماري سازماني..............۱۱۱

۵-۴- ارزيابي مطالعات...........

....۱۱۷ فصل ششم: نتايج و پيشنهادات ...

....۱۱۹ ۶-۱- خلاصه تحقيق..................۱۲۰

۶-۲- محدوديت هاي تحقيق.......۱۲۲

۶-۳- نتايج تحقيق۱۲۳

۶-۴- پيشنهادات تحقيق .......

......۱۲۴ منابع و مآخذ ..............۱۲۶

چكيده

معماري سازماني در طي فرآيندي بنام »فرآيند تدوين معماري سازماني « بوسيله مديريت ارشد فنـاوري اطلاعـات و زير نظر مديريت سازمان تدوين مي شود. در قلـب ايـن فرآينـد اسـتفاده و تنظـيم چـارچوب معمـاري سـازماني بـراي دسته بندي مدلها و فرآورد ههاي توليد شده وجود دارد. در حال حاضر تعداد كمي چارچوب معمـاري سـازماني وجـود دارند كه تيم معماري سازماني بسته به ماهيت سازمان از يكي از چارچوب هاي موجود استفاده مي نمايـد . تـيم معمـاري سازماني در انتخاب و تنظيم چارچوب معماري در مراحل آغازين تدوين معماري سازماني نياز به دانستن نحوة عملكرد سازمان و برخي خصوصيات سازمان دارد. گاهي اوقات اين شناخت كامل و صحيح نبوده و منجـر بـه شكـست پـروژه معماري سازماني خواهد شد. تنظيم چارچوب معماري سازماني، علاوه بر اينکه نياز به دانش در مورد سازمان در مراحل اوليه معماري سازماني دارد، نياز به در نظر گرفتن معماري وضع مطلوب سازمان خواهد داشت، چرا کـه محـصولات و فرآورده هايي که در معماري وضع موجود و مطلوب ايجاد مي شوند بايد در چارچوب دسته بندي و مشخص شوند.

در اين تحقيق با بررسي اين مشکلات، راه حلي مبتني بر سبک معماري سازماني ارائه گرديده است. نتايج اين تحقيق را مي توان به دو قسمت مجزا تفكيك نمود. قسمت اول به تيم معماري كمك م ينمايد تا چارچوب را با استفاده از ابعاد سازماني و با درنظر گرفتن معماري وضع مطلوب تنظيم نمايند در اين قـسمت بـا ارتبـاطي كـه بـين ابعـاد سـازماني و چارچوب معماري سازماني برقرار شده است، تيم معماري با شناخت سازمان و ابعاد آن چارچوب معماري سازماني را بهتر و سريعتر تنظيم مي نمايند.

در قسمت دوم نتايج، تيم معماري با شناخت از سبك هاي معماري مي تواند براي توسعه معماري وضـع مطلـوب از سبک هاي معماري سازماني استفاده نمايد. در واقع، معمار م يتواند با تاكيد بر روي خصوصيت يا خصوصيات خاصي از معماري با توجه به سند راهبردي فناوری اطلاعات، ابعاد سازماني و نيز استفاده از سب كهاي موفـق ديگـر سـازمان هـا، معماري وضع مطلوب را توصيه نمود. علاوه بر اين، با تاثيري که سبک بر روي چارچوب معماري سـازماني دارد و در اين تحقيق نشان داده شده است، مي تواند از آنها براي تنظيم چارچوب معماری سازمانی نيز اسـتفاده نمايـد. اسـتفاده از سبک در فرآيند تدوين معماري سازماني علاوه بر اينکه منجر به استفاده از تجربيات قبلي معماري سازماني خواهد شد، سبب کاهش زمان فرآيند معماري سازماني ، تناسب محصولات و فرآوردههاي معماري سازماني بـا نيازهـاي سـازمان و تنظيم بهتر ساختارهاي اوليه معماری سازمانی مي شود.

کلمات کليدي

معماري سازماني، سبک معماري سازماني، ماهيت سازمان، چارچوب معماري سازماني

فصل اول

معرفي موضوع

١- ١- مقدمه

در حال حاضر، فناوري اطلاعات١ يك عامل زيربنايي در اغلب سازمانهاي نوين محسوب مي شـو د. ايـن عامـل در كنار مواد خام، سرمايه، نيروي انساني و مديريت، پنجمين عامل ضروري توليد تلقي گرديده، كه نبود هـر كـدام از ايـنعوامل مانع از هر گونه فعاليت ارزش افزا خواهد شد [كار۸۲]. بنابراين مديران بايد استفاده درست و ارزش افزا از آن را مد نظر داشته و براي دستيابي به مزايـاي آن تـلاش نماينـد کـه البتـه ايـن مزايـا، هزينـه بـالا و اجتنـاب ناپـذيري دارد [Kaisler05]. براي كاهش هزينه و ريسك و همچنين افزايش كارايي و سود در فناوري اطلاعات، نياز به برنامـه ريـزي و درنظر گرفتن اهداف دور انديشانه و واقع بينانه است. اين اهداف در برنامه بلند مدتي كه طرح جامع فناوري اطلاعات ٢ نام دارد، گنجانده مي شود. در حال حاضر، رويكرد غالب براي تدوين طرح جامع فناوري اطلاعـات، معمـاري فنـاوري اطلاعات٣ در سازمان يا به اختصار معماري سازماني٤ است [IFEAD05].

بر طبق تحقيقات IFEAD5 معماري سازماني از سال ۲۰۰۳ در راس فهرسـت موضـوعاتي كـه مـورد توجـه مـديران عالي٦، مديران عامل٧ و مديران ارشد فناوري اطلاعات٨ قرار دارند، جاي گرفتـه اسـت [IFEAD03]. معمـاري سـازماني همانند ديگر معماريها بر روي تمام عناصر سازمان و ارتباط آنها با يكديگر تاكيد دارد. ولي تفاوت عمـده آن بـا ديگـر معماريها در اجزا و محصولاتي است كه توليد مي نمايد. اجزاي معماري سازماني به گونه اي هستند كه انعطـاف پـذيري بالايي به فناوري اطلاعات سازمان خواهند داد [شمس۸۳]. محـصولات معمـاري توصـيف كـاملي از اجـزاي معمـاري سازماني هستند . با اين توصيفات معماري سازما ني منجر به شرح كاملي از عناصـر اصـلي سـازمان و ارتبـاط بـين آنهـا (وجوه ساختاري و رفتاري سازمان) خواهد شد.

معماري سازماني در طي فرآيندي بنام »فرآيند تدوين معماري سازماني« از طريق مديريت ارشد فناوري اطلاعـات و زير نظر مديريت سازمان تدوين م يشود [CIO01]. اين فرآيند داراي سه فاز عمـده ۱- برنام ـهريـزي راهبـردي فنـاوري اطلاعات٩ ۲- برنامهريزي معماري سازماني ١٠ ۳- اجراي معماري سـازما ني اسـت كـه بـصورت پيوسـته و مكـرر اجـرا مي شوند. در واقع، فرآيند معماري سازم اني امري نيست كه يكبار اجرا شده و كنار گذاشته شود، بلكه اين فرآيند همانند ساير فرآيندهاي اصلي سازمان بايد همواره در حال اجرا باشد [CIO01]. پس از اجراي معمـاري سـازماني، محـصولات معماري سازماني در اختيار تمام ذينفعان سازمان قرار خواهد گرفت تا مديران سطوح مياني و پائين تر بتوانند همسو و در راستاي اهداف سازمان، برنامه ريزي و حرکت نمايند.

1 Information Technology (IT)

2 Information Technology Master Plan

3 Information Technology Architecture (ITA)

4 Enterprise Architecture (EA)

5 Institute For Enterprise Architecture Developments (IFEAD)

6 Top Management

7 Chief Executive Officer (CEO)

8 Chief Information Officer (CIO)

9 IT Strategic Planning

10 Enterprise Architecture Planning (EAP)

۱- ۲- تعريف مسئله

معماري سازماني مجموعهاي از فرآيندها، ابزارها و ساختارهاي مورد نيـاز بـراي بکـارگيري فنـاوري اطلاعـات بـه صورتي يکپارچه و سازگار در محدودة سازمان براي حمايت از عمليات حرفـه سـازمان در زمـان حـال و آينـده اسـت [Kaisler05]. اين مجموعه به صورت مستندات و فرآوردههاي معماري و به شکلي کاملاﹰ شـفاف بـه نمـايش و تـشريحعناصر سازمان و ارتباط بين اين عناصر از ديدگا ههاي متفاوت مي پردازد. فرآورده ها و مستندات معماري به مديران سطح بالا، مياني و پائين سازمان کمک ميکند تا درک جامع و درستي از وضعيت فعلي و هدف آينده سازمان داشته باشند. از مهمترين دلايل استفاده از معماري سازماني ميتوان به مديريت پيچيدگي، کمک به تصميمگيري بهتـر و سـريعتر، ارائـه مسيري براي تنظيم حرفه با تغييرات آينده، مديريت پورتفليو فناوري اطلاعات١ و اولويت بندي بودجه حرفه و فنـاوري اطلاعات اشاره نمود [IFEAD05].

فرآيند تدوين معماري سازماني توسط فرآيندي بنام »فرآيند تدوين معماري سازماني « انجام ميپذيرد کـه داراي سـه فاز عمده ذيل است و بصورت پيوسته و مكرر اجرا مي شوند [CIO0 ]:

۱- برنامهريزي راهبردي فناوري اطلاعات: پايه اي براي برنامهريـزي معمـاري اسـت و هـدف آن تعيـين اصـول و چشم انداز آينده فناوري اطلاعات در سازمان است.

۲- برنامهريزي معماري سازماني : فرآيندي كه به منظور تعريف معماري هاي لازم و برنامه ريزي جهت پياده سـازي آنها است و هدف از آن فراهم ساختن زم ينههاي استفاده مـوثر از اطلاعـات جهـت پـشتيباني از ماموريـت هـاي سازماني است.

۳- اجراي معماري سازماني : استفاده از محصولات و فرآوردههاي معماري در تصميمات سازمان و بروز نگهداري معماري سازماني با تغييرات حرفه و فناوري است.

با آنکه هر سه فاز فرآيند تدوين معماري داراي اهميت هستند اما تطبيق حرفه و فناوري که وظيفه معماري سازماني است در فاز دوم يعني برنامهريزي معماري سازماني انجام ميشود [Armour99b]. زيرا در اين فاز، سـه معمـاري وضـعموجود، وضع مطلوب و گذار حاصل مي شوند که طرح عملي براي رسيدن بـه چـشم انـدازه ا و اهـداف آينـده فنـاوري اطلاعات در سازمان هستند و نيز مرحله بعدي يعني اجراي معماري را تحت تاثير قرار ميدهنـد . وظـايف و گـام هـاي بسياري براي انجام برنامهريزي معماري سازماني پيشنهاد شده است. در ميان اين وظايف، چهار وظيفـه ۱) سـازماندهي مديريتي و فرآيندي ۲) توصيف وضع موجود ۳) توصـيف وضـع مطلـوب ۴) ايجـاد طـرح انتقـالي و اجرايـي در همـه پيشنهادات مشترک هستند [CIO01, Armour99b, Boster00] که در واقع منجر به سه معماري وضع موجـود، مطلـوب و گذار خواهند شد.

در اغلب سازمان ها، انجام مراحل برنامه ريزي معماري سازماني دشوارترين مراحل هستند، زيرا افراد در ايـن مراحـلتصوري مبهم از فرآيندي که قرار است انجام شود، دارند [Armour99b]. به همين دليل، غالـب تحقيقـاتي کـه در زمينـه معماري سازماني انجام شدهاند، سعي به ارائه راهکارها و توصيه هايي براي مسائل و مشکلات ايـن مراحـل از معمـاري دارند [CIO99, Zachman87, DoD03]. همچنين Kaisler, et al. مسائل و مشکلات مربوط به فرآينـد معمـاري را در سـه حوزه مختلف ميدانند [Kaisler05]. حوزه اول، مربوط به مدلسازي معماري سازماني ، انتخاب مدلهاي مناسـب بـراي نمايش فرآوردهها و محصولات معماري و چگونگي دستهبندي مدلها است. حوزه دوم مربوط به مديريت توسعه و بـه کارگيري، ارزيابي و تکامل بلوغ معماري است و حوزه سوم نيز مربوط به نگهداري معماري سازماني و بروز رساني آن است[Kaisler05]. هر يک از اين حوز هها بر حوزه بعدي اثر مستقيمي خواهد گذاشت.

حوزه اول مشکلات فرآيند معماري، شامل مشکلاتي هستند که در برنامه ريزي معماري سـازماني مـورد توجـه قـرار ميگيرند. به طور دقيقتر، در گام اول برنامهريزي معماري - سازماندهي مديريتي و فرآيندي- دو وظيفه مهم که سراسـر فرآيند تدوين معماري را تحت تاثير قرار ميدهند، بايد انجام شوند [Boster00]. وظيفه اول، آمادهسـازي سـازمان بـراي اجراي فرآيند برنامهريزي معماري سازماني که شامل اخذ موافقت رياسـت سـازمان و سـازماندهي کنترلـي و مـديريتي تيمهاي معماري است. وظيفه دوم، انتخاب و تنظيم چارچوب معماري سازماني بـراي تعيـين و دسـته بنـدي مـدل هـا و چگونگي و نوع محصولات معماري است که در واقع، حوزه اول مشکلات فرآيند معماري را پوشش م يدهد.

از ديدگاه معماري، چارچوب عبارت است از يك ساختار منطقي براي دسته بندي و سازماندهي مدل هاي توصـيفي يك سازمان كه براي مديريت سـازمان و بـه همـان انـدازه بـراي توسـعة سيـستم هـاي سـازمان داراي اهميـت هـستند [Inmon97]. همچنين استفاده از چارچوب مناسب براي معماري سازماني، اسـتاندارد بـودن و يكپـارچگي سيـست مهـاي اطلاعاتي را در هنگام انتقال از سيستم هاي قديمي به سيستم جديد تضمين مي دهد [CIO01]. بنابراين