فرمت فایل: ورد –Word و قابل ویرایش

تعداد صفحات: 29

تزئينات معماري پارتيان

 در معماري پارتي تزئيناتي مانند نقاشي و گچري وسيعاً به كار گرفته مي‌شده است. گچبريهاي كوه خواجه و نقاشيهاي ديواري با رنگهاي مختلف و گوناگون حكايت از تزئين بخش داخلي ساختمانها دارد و اين نمونه تزئينات گچ‌بري با طرح‌هاي هندسي و گياهي بعداً در دوره ساساني و از آن پس در دوره اسلامي مورد استفاده فراواني قرار گرفت.

 اما در تزئينات بيروني بناها بايد سنگ‌كاري و طاق‌نما، نيم‌ستونها و ماسكها و يا صورتك‌هايي نام برد كه در كاخ هترا در الحضر به زيباترين شكل ممكن به كار گرفته شده است. در اين دوره به جاي اينكه همانند دوره هخامنشي از نقوش برجسته به وفور استفاده نمايند از ماسك و صورتك در نماي بناها استفاده شده است. زيرا هم وقت كمتري مي‌گرفته و هم از نظر اقتصادي به صرفه بوده است. شايد گستردگي امپراتوري و عدم ثبات كامل سياسي و اجتماعي و نيز ركودي كه در هنرها پيش آمده بود موجبي براي عدم پيشرفت نسبت به معماري دوره پيشين، هخامنشيان شده است.

 در معماري خانه‌ها و كاخهاي ايران تنوع بسيار ديده مي‌شود. تا مرحله‌اي كه معماران از لحاظ منطق ساخت به جايي مي‌رسند كه يك طرح و يا يك شكل بنيادي پابرجا مي‌شود و همه ساختمانها در دوره‌اي همانند هم مي‌شوند، به گونه‌اي كه در اندازه اتاقها، شكل آنها و برخي ديگر از عناصر، گونه‌اي يكسان ديده مي‌شود، اگرچه شايد در جزئيات تفاوتهايي داشته باشند. اين حالت را اصطلاحاً كلاسيك مي‌گويند.

نيارش در شيوه پارتي

 شايد بتوان يكي از دلايل كنار گذاشتن شيوه معماري يوناني در ايران را در نوع ساختمايه آن دانست. چون در يونان و روم معادن سنگ ساختماني خوب و بدون رگه يافت مي‌شد تا جايي كه ستونهايي را به طول 20 متر (با قطري حدود 2 متر) بدون رگه در ساختمانهاي بعلبك لبنان ساخته‌اند. البته در سكوي كنار پله‌هاي ورودي تخت جمشيد نيز سنگهاي بزرگي با ابعاد در حدود 6× 4× 2 متر ديده مي‌شوند، و در ايران نيز معادن بزرگ سنگ نيز يافت مي‌شود.

 براي نمونه در محلي به نام فخرآباد در نزديكي يزد، معدن بزرگ سنگي موجود است كه حتي سنگها به صورت لايه لايه بوده و مشكل بريدن را نيز ندارند، اما به دليل ناهماهنگي با اقليم، ساختمانها را از سنگ نمي‌ساختند و بيشتر خشت كار مي‌كردند. حتي آغل‌ها را نيز از خشت مي‌ساختند.

 به طور كلي كاربرد سنگ با اقليم ايران هماهنگي نداشته و اين خود يكي از دلايل به كار نگرفتن آن در بيشتر جاها مي‌باشد.

 در مورد پرهيز نكردن از شكوه و بلنداي زياد، مي‌بينيم كه براي نمونه، اتاق خشايارشاه در تخت جمشيد اندازه‌اي حدود 5 × 5× 3 متر دارد ولي در بناهاي ساساني همين اندازه در بلندا ديده شده است. شايد دليل آن استفاده از تاق‌ها و گنبدها باشد، كه در برخي جاها بلندا را بسيار نشان مي‌داده است.

آنچه كه به سرستونهاي يوناني شهرت يافته در برخي جاها مانند كردستان، و فارس يافت شده است ولي اين نگاره‌ها و عناصر در معماران ايراني كمتر به كار گرفته شده است. تنها چيزي كه از شيوه يوناني در ايران يافت مي‌شود، دو ستون از ايولن در نزديكي محلات از آن « معبد خرهه» است كه اشتباهاً آتشكده نيز به آن گفته مي‌شود. اين معبد را شايد سلوكيان ساخته باشند اما در هر حال طرح آن بيانگر آتشكده نبودن آن است. در هر حال با وجود جاذبه تمدن يوناني، پارتها دنبال آن نرفته و حتي به دنبال معماري دوره هخامنشي نيز نرفته‌اند. از طرف ديگر براي رسيدن به خود بسندگي و استفاده از ساختمايه ايدري (يعني اينجايي و مال اينجا) و بوم‌آورد نمي‌توانسته‌اند آن را مانند دوره هخامنشي از راههاي دوردست بياورند، و سعي كرده‌اند همانند ايلاميان از ساختمايه بوم‌آورد بهره‌گيري كنند و به همين دليل به نوآوري بزرگي در طول تاريخ بشري دست يافتند كمه همان پوششهاي تاقي در دهانه‌هاي بزرگ و گنبدها در زمينه چهارگوش مي‌باشد. البته در دوره‌هاي معماري پيش از آن نيز از پوشش‌هاي تاقي در ايران بهره‌گيري شده بود. براي نمونه در خزانه‌هاي تخت جمشيد تاق پالانه يا جهازه كار شده است. به هررو شايد به دليل نيازهاي گوناگوني كه در آن زمان پديد آمده بود، پارتها از معماري و هنر كهن، يه ويژه معماري مادها و حتي پيش از آنها ايلامي‌ها بهره گرفته‌اند و با توان بسيار بالايي پوششهاي با دهانه بزرگ را از ساختمايه‌هاي بوم‌آورد پوشانده‌اند، كه اين پوششهاي تاقي در هيچ زماني مانند شيوه پارتي رايج نبوده است.

محوطه‌هاي اوايل دوران پارتي، نسا

قديمي‌ترين محل سكونت پارتها كه تا كنون يافت شده در نسا، يا پارتانيسا است كه فاصله چنداني با عشق‌آباد امروزي ندارد.

« نسا » از يك شهر سفلي محصور و ارگي (يا دژي) كه بيرون از حصار شهر روي تپه‌اي كوچك بنا شده بود، تشكيل مي‌شد. اين ارگ يا دژ كه طبق لوحي گلي كه مهر آن پيدا شد، مهرداد كرت نام داشت و توسط مهرداد اول ساخته شده است.

ديوارهاي ستبر استحكامات بين 20 تا 25 متر ارتفاع و 5 متر ضخامت داشت و با استفاده از گل ساخته شده بود و نماي آن را آجر مي‌پوشاند.

ورود به ارگ از طريق پاگردهايي كه در پس ديوارهاي گرد شهر قرار داشت صورت مي‌گرفت. هر لشكر مهاجمي كه در صدد حمله به اين ارگ برمي‌آمد مجبور بود از اطراف پلكان صعود كند، و زير آتش مداوم قرار مي‌گرفت.

روسها در داخل ارگ تعداد زيادي بناي عمومي از جنله بناي يك كاخ موسوم به (خانه مربع) و تعدادي معبد كشف كردند.

دو طرح از فضاي داخلي كاخ نسا

اتاق اصلي كاخ تالاري ستوندار به مساحت تقريبي 20 متر مربع بود. سقف آن با استفاده از تيرهاي بزرگ روي چهار ستون بزرگ چهار ترك كه در واقع اتاق را به سه راهرو تقسيم كرده بود پوشانيده شده بود. اين ويژگي كراراً در معماري پارتي بعد از اين نيز به چشم مي‌خورد. ديوارها به رنگ قرمز و سفيد رنگ‌آميزي و به طور افقي توسط نواري از صفحات كوچك سفالي و به طور عمودي با رديفهايي از نيم‌ستون كه روي هر ديوار شش تا از آنها قرار داشت تقسيم‌بندي شده بود. تنديسهاي عظيم گلي كه امروزه كاملاً خرد شده و احتمالاً اجداد داراي مرتبه الوهيت پارتها را نشان مي‌دهد، در تاقچه‌هاي ميان رديفهاي فوقاني ستونها قرار داده شده بود. جرم اصلي يكي از معابد، از يك اتاق مدور كه قطر آن به هفده متر مي‌رسيد تشكيل شده بود، اين حرم نيز مانند تالار بزرگ (آي‌خانوم هيچ ستوني نداشت و از