اطلاعاتي که از راه ارتباط چشمي کسب مي کنيم حتي مي تواند دروغگو يا راستگو بودن فرد را نيز براي ما مشخص کند (افراد دروغگو اغلب از ارتباط چشمي خودداري مي کنند).

شواهد نشان مي دهند که افرادي که به سمت چپ نگاه مي کنند، منطقي تر هستند و در مقابل افرادي که به سمت راست مي نگرند، تجسم فضايي و توان کلامي قوي تري دارند. به علاوه اگر با پرسش هاي مان موجب گيج شدن مخاطب شويم او به سمت راست و رو به پايين نگاه مي کند؛ در حالي که اگر از او بخواهيم مسأله اي حل کند، او به سمت بالا و چپ نگاه مي کند.

ما، در حالت شرم، دستپاچگي، غم و اندوه معمولاً به طور عمده از ارتباط چشمي پرهيز مي کنيم. وقتي که اشخاص هيجان زده هستند چشم هايشان حرکت تند و با دقت کم تري دارد. وقتي که مي ترسيم، ماتمان مي برد. چرا که چشم هايمان به طور غريزي مي خواهد کوچکترين حرکات را زير نظر بگيرند تا آسيبي بر ما وارد نشوند.

وقتي که اشخاص عصباني هستند، چشم هايشان ريز مي شود و اغلب خيلي کوچکتر از حالت عادي مي گردد. غمگيني به وسيله ي نگاه رو به پايين مشخص مي شود و اين طور به نظر مي رسد که اتفاقي رخ داده است.

دو محقق آمريکايي به نام هاي «پل اکمن» و«والاس فريزن» دريافته اند که به طور کلي 6 حالت چهره وجود دارد که احساساتي چون خوشحالي، ناراحتي، تنفر، عصبانيت، وحشت زدگي و علاقه مندي را نشان مي دهند.

1- خنده و لبخند

خنده، اگرچه انواع گوناگون دارد ولي مي توان آن را به اين ترتيب دسته بندي کرد :

خنده هاي جزئي، خنده هاي معمولي و خنده هاي کلي و بدون احساسي خاص.

در لبخند، دهان معمولاً بسته است، اما در خنده دندان ها نمايان مي شوند.

خنده هاي کلي و بي احساس با نمايش دندان ها، معمولاً پوزخند خوانده مي شوند و پوزخند ها را مي توان به دو نوع بسته (دندان ها چسبيده به هم) و باز (دندان ها جدا از هم) طبقه بندي شوند.

خنده ها معمولاً در هنگام احوالپرسي مورد استفاده قرار مي گيرند و درجات مختلفي از خوشي و شادي را نشان مي دهند. البته در بعضي موارد مي توانند نشانگر تجاوز، طعنه و ديگر احساسات منفي نيز باشند.

2- غمگيني

غمگيني، حالت چهره اي خاص ندارد. غمگيني، يأس و نااميدي و افسردگي با فقدان حالت خاصي در چهره و همچنين با پايين آوردن گوشه هاي لب، به پايين نگاه کردن و در کل خم کردن ترکيب چهره نمايان مي شوند. غمگيني شديد با گريه، لرزش لب ها و کوشش بر پنهان کردن صورت از ديد ديگران همراه است.

3- تنفر و اهانت

تنفر واهانت با باريک کردن چشم ها و شکلک دهان مشخص مي شوند. با افزايش اين احساسات، بيني چين مي خورد و سر براي اجتناب از نگاه کردن به محرک به سمتي ديگر مي چرخد.

4- خشم

خشم با نگاه محکم و ثابت به منبع رنجش، اخم يا تش رويي و به هم فشردن دندان ها مشخص مي شود. عده اي از افراد در هنگام خشم رنگ شان مي پرد، اما گروهي ديگر در خشم شديد قرمز- وحتي مايل به ارغواني- مي شوند. در هنگام هجوم خشم کل بدن به هيجان درخواهد آمد.

5- ترس

ترس با چشم هاي کاملاً باز،با دهان باز و يا لرزش در صورت، که در زمان عادي وجود ندارد، مشخص مي شود. هم چنين ممکن است با نشانه هايي از تعرق و رنگ پريد گي همراه باشد.

6- علاقه

علاقه اغلب حاکي از چيزي است که «کوک سر» ناميده مي شود. يعني نگه داشتن سر به سمتي که موضوع مورد علاقه وجود دارد. علاقه به خصوص در ميان کودکان با چشم هايي که از حد معمول بازتر شده اند و دهان باز تشخيص داده مي شود. وقتي که افراد به موضوعي با دقت گوش مي دهند ممکن است که چانه شان توسط انگشتان شان نگاه داشته شود. (وينرايت، 1386: صص14 تا 35)

2-11-2 انواع نگاه

از ديرباز فکر خود را معطوف به چشم و اثر آن بر رفتار انساني نموده ايم. ما همه از اصطلاحاتي مانند «چشم غره»، «نگاه زيرکانه»، «چشم هاي شيطنت آميز»، «برق چشم ها»، استفاده کرده ايم. زماني که از اين اصطلاحات استفاده مي کنيم، به طور غيرعمدي اشاره به اندازه مردمک هاي چشم شخص داريم.

1- خيره شدن : تنها زماني که به شخص ديگري «چشم در چشم» نگاه کنيد، مي توانيد يک شالوده واقعي براي ارتباطات بنا نماييد. هنگامي که نگاه شخصي بيش از دو سوم اوقات به چشمان شما دوخته شود، يکي از دو معني زير را مي تواند داشته باشد؛ اول، در نظر او شما خيلي جالب و گيرا هستيد، که در اين مورد، نگاه همراه با مردمک هاي منبسط خواهد بود؛ دوم، نسبت به شما رفتاري خصومت آميز دارد و شايد در حال ارائه يک چالش غيرکلامي باشد که در اين صورت مردمک ها کوچک مي شوند. مانند اغلب علائم غيرکلامي، مدت زماني که يک شخص به ديگري خيره مي شود بستگي به فرهنگ او دارد. بنابر اين هميشه قبل از نتيجه گيري بايد مقتضيات فرهنگي را در نظر بگيريد. به همان اندازه که مدت زمان خيره شدن مهم است، منطقه جغرافيايي صورت و بدن شخصي که شما به او خيره شده ايد مهم است زيرا اين نکته نيز بر پيامد يک مذاکره تأثير مي گذارد.

2- نگاه تجاري : هنگامي که مشغول بحث يا مذاکره اي تجاري يا کاري هستيد تصور نماييد که يک مثلث روي پيشاني طرف مقابل است. با خيره شدن به اين ناحيه يک جو جدي ايجاد مي کنيد و طرف متوجه مي شود که منظور شما واقعاً کار و معامله است.

3- نگاه اجتماعي : هنگامي که نگاه به زير سطح چشمان طرف بيافتد، يک جو اجتماعي به وجود مي آيد. در طول برخوردهاي اجتماعي نيز چشمان شخصي که خيره مي نگرد به يک ناحيه مثلثي روي صورت طرف مقابل نگاه مي کند که اين مثلث بين چشم ها و دهان مي باشد.

4- نگاه صميمي : اين نگاه به طرف زير چانه و ساير بخش هاي بدن شخص است. در برخوردهاي نزديک، ناحيه مثلثي بين چشم ها و سينه مي باشد و براي نگاه هاي دور، از چشم ها تا محل اتصال دو سر ران ها است. زنان و مردان از اين نگاه براي نشان دادن علاقه به يکديگر استفاده مي کنند و کساني که علاقه مند باشند، متقابلاً همين نگاه را بر مي گردانند.

5- نگاه يک بري : نگاه يک بري براي انتقال علاقه يا خصومت استفاده مي شود. چنانچه در ترکيب با ابروهايي که اندکي بالا رفته يا يک لبخند باشد، نشانه علاقه است و اغلب به عنوان يک علامت جفت يابي به کار مي رود. چنانچه با ابروهايي پايين افتاده يا ابروهايي چين دار يا گوشه هاي لب که به سمت پايين برگشته استفاده شود، نشانه شک و ترديد يا خصومت يا يک رفتار انتقادآميز است. خلاصه آن ناحيه از بدن شخصي که شما به آن خيره بنگريد مي تواند تأثير قوي بر پيامد برخورد رو در روي شما داشته باشد.

6 - بستن چشم : بعضي از ناراحت کننده ترين افرادي که با آنان سروکار داريم، آن هايي هستند که در حين صحبت کردن، چشم خود را مي بندند. اين حرکت ناآگاهانه اتفاق مي افتد و تلاشي براي باز داشتن شما از ديدنش، زيرا بي حوصله شده يا علاقه اش را از دست داده و يا اينکه احساس مي کند از شما برتر است. اگر شخصي احساس برتري نسبت به شما بکند، علامت بستن چشم با «انداختن سر به سمت عقب» ترکيب مي شود تا يک نگاه طولاني که معروف به «نگاه از روي بيني» است، به شما بيندازد. هنگامي که در طول يک مکالمه با بستن چشم روبرو مي شويد، نشانه اين است که روش مورد استفاده شما شايد باعث يک عکس العمل منفي شده و براي برقراري ارتباط مؤثر، نياز به استفاده از يک روش جديد است.

کنترل کردن نگاه يک شخص : در اين مرحله لازم است بدانيم که چگونه هنگام ارائه يک سخنراني تصويري با استفاده از کتاب و نمودار و جدول، نگاه يک شخص را کنترل کنيم. تحقيقات نشان داده که اطلاعاتي که وارد مغز مي شوند، 87 درصد از طريق چشم، 9 درصد از طريق گوش و 4 درصد از طريق ساير حواس بدن است. (پيز، 1384 : صص 112 تا 118)

نگاه اهميتي محوري در رفتار اجتماعي دارد. نگاه تاحدي يک علامت غيرکلامي است، (بخصوص حالات چهره). با اين همه، عمل و طرز نگاه هم علائمي داراي مفهوم اند و براي مثال مقدار علاقه به فرد ديگر را نشان مي دهند و هم تا اندازه اي عمداً از آن ها براي علامت دهي استفاده مي شود. بنابراين نگاه هم علامت است و هم کانال؛ علامت براي گيرنده و کانال براي خود شخصي که نگاه مي کند.

نگاه مثل فاصله مي تواند به طريق هاي نسبتاً صريح و ساده اندازه گيري شود، با اين همه اين «اندازه گيري» به قضاوت هاي انساني وابستگي داشته و بنابراين در معرض خطا است. جنبه هاي متعددي براي نگاه مطرح اند که داراي علل و پيامدهاي مختلفي مي باشند.

7- نگاه متقابل : عبارت است از درصد زماني که دو فرد در ناحيه صورت به هم نگاه مي کنند. «تماس چشمي» به عنوان يک متغير سودمند کنار گذاشته شده، زيرا ثبت آن با تجهيزات فعلي عملاً غير ممکن بوده است. نگاه ضمن صحبت کردن (LT) و نگاه در ضمن گوش دادن (LL) : اين ها را مي توان به طور جداگانه اندازه گيري کرد؛ نسبت بين LL /LT منعکس کننده ي جايگاه يا منزلت فرد است. طول ميانگين دوره هاي نگاه متقابل را مي توان ثبت نمود. اين نگاه ها به طور معمول تقريباً يک ثانيه طول مي کشند.

8 - نگاه هاي اجمالي : نگاه شامل نگاه هايي اجمالي است که به طور عادي دو سه ثانيه طول مي کشند. طول ميانگين دوره هاي نگاه اجمالي جنبه ي ديگري از نگاه است. نوع خاصي از نگاه اجمالي «فلاش چشمي» است که براي تاکيد بکار مي رود. مي توان موارد «پلک زدن» را شمرد. اين ميزان، براي نمونه، در مواقع اضطراب و يا تمرکز دستخوش تغيير مي گردد.

9- دزديدن نگاه : دزديدن نگاه علامتي از باج دهي يا تسليم است و نگاه کردن يک علامت تهديد کننده.