مدرسه ابراهیم خان :

از دیگر بناهایی که در دوران حکومت ابراهیم خان ظهیرالدوله و از زمان قاجار بر جای مانده مدرسه ابراهیم خان است . «این مدرسه دو طبقه متعلق به فرقه شیخیه است » . ساختمان این مدرسه یکی از زیباترین بناهای عصر قاجاریه در شهر کرمان که پلان آن به شکل مستطیل می باشد .

نقشه بنا از نوع چهار ایوانی و «حجره های آن در اطراف چهار ضلع آن واقع است».

با استناد به کتبیه موجود در ضلع غربی مدرسه، استاد اسماعیلی قصاع سازنده آن بوده است. در انتهای ایوان قبله و محراب زیبایی از کاشی هفت رنگ وجود دارد و تمامی بخشهای مدرسه عناصر تزئینی مانند گج بری، کشته بری، مقرنسکاری و کاربندی دیده می شود. تاریخ کاشیکاری این مدرسه و بنای آن 1230 هـ.ق است.

سردر ورودی در ضلع غربی قیصریه ابراهیم خان واقع شد و دارای طاق بندی , تزئینات کاشی و حجاری بر سنگ یکپارچه و بر بام سردر جایگاه ساعت قرار دارد که در سالهای بعد به مجموعه افزوده شده است .

بعدا در ضلع جنوبی مدرسه خانه مدرس که توسط فرزندان ظهیرالدوله به مجموعه اضافه شده بود در سال 1298 اتمام یافت.

این فضا دارای درهای ارسی با شیشه های رنگی می باشد و تمامی نماهای آن کاشیگاری شده است بلندترین بادگیر موجود در کرمان در این مکان قرار دارد که نزدیک به شانزده متر ارتفاع می باشد .

در کتاب جغرافیای استان کرمان آمده که « ابراهیم خان مدرسه را درسال 1230 به اتمام رسانیده است.»

نمایی از مدرسه ابراهیم خان ( کرمان )

کاشیکاری

تاریخچه ای از کاشیکاری

« کاشیکاری یکی از روشهای دلپذیر تزئین در تمام سرزمینهای اسلامی است . تحول و توسعه کاشی ها از عناصرخارجی کوچک رنگی در نماهای آجری آغاز و به پوشش کامل بنا در آثار تاریخی قرون هشتم و نهم هجری انجامید . در سرزمینهای غرب جهان اسلام که بناها اساسا سنگی بود , کاشی های درخشان رنگارنگ بر روی دیوارهای سنگی خاکستری ساختمان های قرن دهم و یازدهم ترکیه , تاثیری کاملا متفاوت اما همگون و پر احساس ایجاد می کردند.»

جز مهم کاشی , لعاب است . لعاب سطحی شیشه مانند است که دو عملکرد دارد , تزیینی و کاربردی .

کاشی های لعاب دار نه تنها باعث غنای سطح معماری مزین به کاشی می شوند بلکه به عنوان عایق دیواره های ساختمان در برابر رطوبت و آب , عمل می کنند .

دو قرن پس از ظهور اسلام در منطقه بین النهرین شاهدی بر رواج صنعت کاشیکاری نداریم و تنها در این زمان یعنی اواسط قرن سوم هجری , هنر کاشیکاری احیا شده و رونقی مجدد یافت . در حفاری های شهر سامرا , پایتخت عباسیان , بین سالهای 836 تا 883 میلادی بخشی از یک کاشی چهار گوش چند رنگ لعابدار که طراحی از یک پرنده(تصویر 1) را در بر داشته به دست آمده است .

(تصویر 1) کاشی 7رنگ

از جمله که توسط سفالگران شهر سامرا تولید و به کشور تونس صادر می شد , می توان به تعداد صدوپنجاه کاشی چهارگوش چند رنگ و لعابدار اشاره کرد که هنوز در اطراف بالاترین قسمت محراب مسجد جامع قیروان قابل مشاهده اند.

بغداد, بصره و کوفه مراکز تولید محصولات سفالی در دوران عباسی بوده اند . صنعت سفالگری عراق در دهه پایانی قرن سوم هجری رو به افول گذاشت و تقلید از تولیدات وابسته به پایتخت در بخش های زیادی از امپراتوری اسلامی مانند راقه در سوریه شمالی و نیشابور در شرق ایران ادامه یافت .

نخستین نشانه های کاشیکاری بر سطوح معماری , به حدود سال 450 ه. ق بازمی گردد که نمونه ای از آن بر مناره مسجد جامع دمشق به چشم می خورد . سطح این مناره با تزئینات هندسی و استفاده از تکنیک آجر کاری پوشش یافته , ولی محدوده کتیبه ای آن با استفاده از کاشی های فیروزه ای لعابدار(تصویر2) تزیین گردیده است .

(تصویر 2-کاشی لعابدارفیروزه ای)

شبستان گنبد دار مسجد جامع قزوین ( 509 ه .ق ) شامل حاشیه ای تزئینی از کاشیهای فیروزه ای رنگ کوچک می باشد و از نخستین موارد شناخته شده ای است که استفاده از کاشی تزئینات و لاجوردی بنا را در ایران اسلامی به نمایش می گذارد . در قرن ششم هجری , کاشیهایی با لعابهای فیروزه ای و لاجوردی با محبوبیتی روز افزون روبه رو گردیده و به صورت گسترده در کنار آجر های بدون لعاب به کار گرفته شدند. تا اوایل قرن هفتم هجری , ماده مورد استفاده برای ساخت کاشی ها گل بود اما در قرن هشتم هجری , یک ماده دست ساز که به عنوان خمیر سنگ یا خمیر چینی مشهور است , معمول گردید و در مصر و سوریه و ایران مورد استفاده قرار گرفت .

در دوره حکومت سلجوقیان و در دوره ای پیش از آغاز قرن هفتم هجری , تولید کاشی توسعه خیره کننده ای یافت . مرکز اصلی تولید شهر کاشان بود . تعدادبسیار زیادی از گونه های مختلف کاشی چه از نظر فرم و چه از نظر تکنیک ساخت , در این شهر تولید می شد . اشکالی همچون ستاره های هشت گوش(تصویر3) و شش گوش , چلیپا و شش ضلعی برای شکیل نمودن از اره های درون ساختمان ها با یکدیگر ترکیب می شدند.