فرمت فایل: ورد –Word و قابل ویرایش

تعداد صفحات: 48

1-آل جلاير :بغداد

(حدود 84-730/82-1330)

هر نوع ارزيابي از هنر نگارگري كهن ايران را بايد با گزارش دوست محمد شروع كرد كه در سال 951/1544 آلبومي براي ابراهيم ميرزا شاهزاده صفوي ترتيب داد و مقئمه اي بر آن نگاشت ؛اين آلبوم امروزه در موزه كتابخانه توپ قاپي در استانبول (2154.ﻫ) محفوظ است . خود دوست محمد براي مدتي نقاش ثابت دربار شاه طهماسب بود و در تهيه صفحات پاياني شاهنامه هاتن ارشد (روچيلد سابق) دست داشت . بنابراين وي يكي از صاحبان سنن سينه به سينه اي هنر نگار گري بوده كه از نسلي به نسل ديگر نقاشان درباري مكتقل مي شده است و از اينجاست كه گزارش و گفته هاي وي از اعتماد و اطمينان

ويژه اي برخوردار است . او درباره نقاشاني كه از نظر زماني چندان فاصله با هاگارث( )و سرجاشوا رينولدز ( )نقاشان انگليسي نداشت و با توجه به تاريخ طولاني هنر مقطع وسيعي را در بر نمي گرفت.

دوست محمد پس از يك مقدمه افسانه گونه كه در آن هنر نقاشي را به دانيال نبي نسبت داده و سپس به ماني و شاپور در دوره ساساني پرداخته ، به بررسي نقاشي سده عشتم / چهاردهم همت گماشته است:

«هنر نقاشي تا سلطنت ابوسعيد (34-717/34-1317) در كشور ختا ودر ديار فرنگ شكوفا شد . سپس استاد احمد موسوي صنعت نقتشي را از پدرش آموخت و حجاب از چهره نقاشي بر گرفت و نوعي از آن را كه تا به زمان ما ادامه يافته ،بوجود آورد . ابوسعيد نامه ،كليله و دمنه و معراجنامه كه به وسيله مولانا عبدالله مثني برداري شده ، از رشحه قلم اين نقاش است؛ و تاريخ چنگيز كه در كتابخانه سلطان حسين ميرزا (912-872/1506-1468) موجود است نيز از آثار اوست...دز ميان شاگردان استاد احمد موسوي ،يكي استاد شمس الدين بود كه هنر خود را در زمان سلطان اويس (75-757/74 – 1356) ياد گرفت از آثار او شاهنامه اي بود كه خواجه امير علي آنرا مثني برداري كرده است . هنگامي كه سلطان اويس در گذشت ،شمس الدين براي ارباب ديگري كار نكرد . خواجه عبدالحي شاگرد شمس الدين ،در وضع فلاكت باري مي زيست ولي شمس الدين او را از اين وضع نجات داد و به تعليم او پرداخت . عبداحي در زمان سلطنت سلطان احمد بغدادي (812-784 / 1410-1382) بر همه پيشي گرفت . او نقاشي را به سلطان تعليم داد وسلطان يك موضوع قلم سياهي از ابوسعيد نامه پرداخت . زمانيكه سپاه ظفر نمون تيمور بغداد را فتح كرد (791/1389) تيمور عبدالحي را به خدمت گرفت و وي را همراه خود به سمرقند برد . خواجه عبدالحي در سمرقند در گذشت .پس از مرگ او همه استادان از آثار او تقليد كردند . يكي ديگر از شاگردان شمس الدين ،استاد جنيد بغدادي بود »

بعيد نيست كه دست كم پاره اي از نسخ خطي فوق الذكر باقي مانده باشد . مرحوم اريك شرويدر () همه اين مسائل را در مقاله استادانه اي در مجله () بررسي كرده و نتيجه گيريهاي او بسيار استوار و محكم و قابل قبول به نظر مي رسد . او درباره دوست محمد مي گويد :«آنچه از اين دوره در دست داريم همانهايي است كه گزارش وي با اعتماد كامل مويد آنست. لذا دليلي ندارد كه درباره گزارش وي چون چرا بكنيم و يا در مورد داوريهاي او ترديد روا داريم.» با فلسفه اوخامي ()كه شرويدر مقاله خود را با آن آغاز كرده، به هويت هاي زير مي توان اشاره كرد :

الف : آثار احمد موسوي

1- ابوسعيدنامه . تا كنون به قطع شناخته نشده است ، اما احتمال دارد كه بعضي از صحنه هاي جنگ و ساير نگاره هاي تاريخي و آلبوم هاي استانبول و برلين از آن تقليد شده است .

2-كليله و دمنه . مجموعه استادانه اي از نگاره هاي آلبوم شماره 1422.ف در كتابخانه دانشگاه استانبول (نگاره شماره يك)

3- معراج نامه . مجموعه از نگاره هاي آلبوم بهرام ميرزا (2154.ﻫ)در كتابخانه توپ قاپي .

4- تاريخ چنگيز. شبيه ابوسعيد نامه فوق الذكر است .

تعدادي ديگر از نگاره هاي آلبوم هاي توپ قاپي منسوب به احمد موسوي است و بايستي در اين زمينه در نظر گرفته شود.

ب: آثار شمس الدين

شاه نامه اي كه خواجه امير علي از روي آن مثني برداري كرده است . شرويدر نتيجه مي گيرد كه نگاره اي اين شاهنامه شبيه نگاره هاي شاهنامه دموت() است ،ولي در آلبوم هاي توپ قاپي تعدادي از نگاره هاي مستقل شاهنامه وجود دارد كه از نظر تاريخ و سبك شبيه هم است .

ج: آثار عيد الحي

يك نگاره تراز اول (آلبوم شماره 2154.ﻫ و ب.2. ف توپ قاپي) كه جوان خوابيده اي را نشان مي دهد و فرشتگان به ديدار او آمده اند . انتساب اين نگاره و ساير نگاره هاي آلبوم بهرام ميرزا به عبدالحي از روي گزارش دوست محمد است كه خوش نويسي ظيف قرن دهم / شانزدهم در داخل قاببنديهاي تذهيب شده ،همراه است . وي اين نگاره ها را طوري انتخاب كرده كه گزارش تاريخي اش را تصويد سازد و از اينجاست كه اين انتساب را بايد با اطمينان و اعتماد كامل پذيرفت .

د : آل جنيد

مجموعه برجسته اي ازنگاره هايي كه اشعار و ديوان خواجوي كرماني را به تصوير كشيده و در نسخ خطي شماره18113اد كتابخانه بريتانيا به تاريخ 798/1396 موجود است (به مطالب زير رجوع كنيد) .

و اما با توجه به گزارش دوست محمد و نقاشيهاي باقيمانده مرتبط بدان ، تصوير كلي نگارگري ايران در دوره شكل گيري خود چه بود ؟بديهي است كه آغاز مطلوب و مساعد آن و پيشرفت سريع اش در نتيجه حمايت سلسله آل جلاير بوده و طبق گزارش دوست محمد و همه شاهان اين سلسله تعلق خاطري ويژه به نگار گري داشته اند (البته تيمور يك استثنا است ) . در اين دوره پايتخت آل جلاير ، بغداد بود . از طرف ديگر علت ديكر پيشرفت سريع نگار گري ايران ، نبوغ هنري احمد موسي بوده است . نگاره اي كليله و دمنه اودر ميان نگاره هاي ديگر ايران و در تاريخ نگار گري آن از درخشندگي و پيچيدگي خاصي برخوردار است . توجه ويژه نگارگران نسل هاي بعدي ايران به نگاره هاي احمد موسي از نقطه اي با شكوه ( در حدود دوره دوست محمد ) معلوم مي شود كه نگاره هاي اصلي او را با زيبا ئي و امانت كامل باز نمايي كرده است ؛اين نسخه مثني برداري شده در كتابخانه دولتي رامپور هند محفوظ است. آن حس وحالي كه احمد موسي با آن « نقاب از چهره نقاشي به يك سو نهاد و نوعي از نقاشي را بوجود آورد كه تا به روز گار ما ( منظور روزگار دخست محمد ) رواج دارد » از نقايسه نگاره هاي كليله و دمنه و معراجنامه وي با نگاره هاي آثار نسل پيشين نظير نسخ خطي مرگان بستي يري() از سال 695/1295 و رشيدالدين در لندن و ادينبورو(705/1306و714/1314 ، نگاه كنيد به كتاب شناسي كامل رشيدالدين) معلوم مي شود . در ان نگاره ها عناصر چيني و بيگانه جذب و با دقت تمام هضم شده است ؛ تكنيك آن بسيار گسترش و صيقل يافته است؛ طراحي آن به طرز با شكوهي پر احساس و حس پذير گرديده و هيچ يك از توانائيهاي سابق خود را از دست نداده ؛ رنگ پردازي آن ، غني و موزون و همساز شده است ؛و تركيب بنديها ابعاد تازه و وسيع تري پدا كرده است .